บาลีดิค

• สัตว์โลก
• บุคคล สมุหนาม นักบวช การศึกษา ครอบครัว ญาติ อาชีพ
• สัตว์ดิรัจฉาน สัตว์บก สัตว์เลื้อย คลาน สัตว์ปีก สัตว์น้ำ สัตว์สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ แมลง อวัยวะสัตว์
• ร่างกาย
• ต้นไม้
• ธรรมชาติ
• ทิศ
• สถานที่ นิบาต อื่นๆ
• ยาน พาหนะ
• อาหาร
• น้ำ เครื่องดื่ม
• ผ้า อาภรณ์
• บ้าน ส่วนประกอบ อุปกรณ์
• สิ่งของ
• สิ่งของภายในบ้าน
• สิ่งก่อสร้าง บริขาร สิ่งต่างๆ ในวัด
• สิ่งต่างๆ เกี่ยวกับห้องเรียน
• รัตนชาติ แร่ธาตุ
• โลกธาตุ จักรวาล
• โลก แผ่นดิน
• ที่เก็บน้ำ และทางน้ำ
• การปกครอง
• พาหนะต่างๆ
• เครื่องเขียน การพิมพ์
• เครื่องมือ
• เวลา ในวัน ในขณะ ในสมัย ในเวลา ในกาล ความถี่ ประโยคแทรก
• นิบาต อุปมา เนื้อความต่างๆ ผูกศัพท์และประโยค บอกปริกัป บอกความสงสัย คำถาม บอกความรับ สักว่าทำบทให้เต็ม บอกปฏิเสธ
• คุณภาพ ลักษณะ
• ความรู้สึก บุคคลิก
• ความเป็นเจ้าของ
• อายุ
• ขนาด
• อุณหภูมิ
• สัมผัส
• จำนวน ปริมาณ
• สัพพนาม
• สี
• รสชาติ
• ระยะทาง
• เงื่อนไข สภาพ ฐานะ
• รูปร่าง
• โรค
• ธรรม
• อื่นๆ

  * เมื่อคลิกลิงค์แล้ว กดปุ่ม [Home] บนคีย์บอร์ด เพื่อกลับมายังตำแหน่งต้นเอกสารได้

ปรับปรุง 12 เม.ย.65

Download PDF

• นามนาม: ตัวหนา = ปุงลิงค์   ตัวหนาเอียง = นปุงสกลิงค์   ตัวหนาขีดเส้นใต้ = อิตถีลิงค์
• นิบาต อัพยยศัพท์ = ตัวหนาเอียงขีดเส้นใต้,  คุณนาม = ตัวหนาสีเขียว
• ค้นหาศัพท์ในหน้านี้ ได้อย่างรวดเร็ว โดยการกด Ctrl+F แล้วพิมพ์อักษร/คำ ที่ต้องการค้นหา

สัตว์โลก

• สัตว์ (ทั้งมนุษย์และอมนุษย์) ชนฺตุ  ‘ผู้เกิด’ สตฺโต  ‘ผู้ติด(อยู่ในโลก)’ ภูโต ภูตํ*; ปาโณ ปาณภูโต  ‘มี ปราณ/ลมหายใจ/ชีวิต’
• หมู่สัตว์ หมู่ชน สัตว์โลก ปชา
• กำเนิดสิงโต สีหโยนิ (เกิดเป็นสิงโต) กำเนิดกา กากโยนิ (~กา)

บุคคล  (เป็น ปุ. หรือ อิต. เท่านั้น)

• ตน อตฺตา [อตฺต]
• พรหม พฺรหฺมา [พฺรหฺม]
• เทวดา เทโว เทวตา อมโร สุโร
• เทวบุตร เทพธิดา เทวปุตฺโต เทวธีตา [-ตุ]
• นางอัปสร นางฟ้า อจฺฉรา
• พระอินทร์ สกฺโก เทวราชา มฆวา
  อินฺโท วชิรปาณิ
• ยักษ์ ยักษิณี ยกฺโข ยกฺขินี
• ผีเสื้อน้ำ รากษส รกฺขโส รกฺขสี (ยักษ์ชั้นต่ำ ดุร้าย อยู่ในทะเล สระใหญ่)
• เปรต เปโต
• สัตว์นรก เนรยิโก
• ดิรัจฉาน ติรจฺฉาโน ติรจฺฉานคโต
• อสุรกาย อสูร อสุโร อสุรกาโย
•  
• ชน คน ชโน  ‘ผู้เกิด’ (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิง)
• บุคคล ปุคฺคโล (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิง)
• มนุษย์ คน มนุสฺโส (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิง และไม่ได้ใช้ในความหมายพิเศษสูงกว่าคำว่า ชน นร)
  มนุสฺสี (ไม่มีใช้)
• คน นโร (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิง) นารี
• ผู้ชาย บุรุษ ปุริโส ปุมา [ปุม] โปริโส โปโส (ไม่เจาะจงว่าชายหรือหญิงบ้าง) มานโว
• ผู้หญิง หญิง สตรี อิตฺถี ถี
• มาตุคาม ผู้หญิง มาตุคาโม 'ถึงความเป็นแม่'
• มหาชน มหาชโน (เป็นเอกวจนะเท่านั้น ในความหมายพหุวจนะ)
• บริษัท ประชุมชน ปริสา
• เด็ก พาลโก ทารโก ทาริกา กุมาโร กุมารี กุมารโก กุมาริกา มาณวโก มาณวิกา ยุวา กญฺญา
• เด็กน้อย พาลโก พาลทารโก พาลทาริกา กุมารโก กุมาริกา
• เด็กเล็ก พาลโก กุมาโร โปโต โปตโก
• เด็กทารก เด็กอ่อน เด็กแดง อุตฺตานสโย-สยโก-เสยฺยโก ถนโป ถนปา ถนปายี ถนปายินี  ‘ดื่มจากเต้านม’ ขีรปายี ขีรปายินี พาโล ตรุณทารโก
• เด็กในท้อง/ครรภ์ คพฺโภ
• ดรุณ คนหนุ่มสาว ตรุโณ ตรุณี ยุวา [ยุว] ยุวติ ยุวตี มาณโว มาณวโก มาณวิกา วนิตา
• คนหนุ่ม ภิกษุหนุ่ม ทหโร (ภิกฺขุ)
• คนแก่  (ผู้ใหญ่ โดยอายุ โดยฐานะ ...) มหลฺลโก มหลฺลิกา
• หญิงสาว สุตา
• หญิงสาวน้อย กญฺญา
• กุลบุตร กุลธิดา กุลปุตฺโต กุลธีตา [-ตุ]
• เพื่อน มิตร สหาย มิตฺโต สหาโย สหายโก สหายิกา สุหโท สุหชฺโช สขา [สข] สขี; สมฺม สมฺมา (อาลปนะ)
• เพื่อนที่ไม่เคยพบเห็นกัน อทิฏฺฐปุพฺพสหาโย
• เพื่อนแบบคนรู้จักกัน (ไม่คุ้นเคยนัก) สนฺทิฏฺโฐ  acquaintance
• เพื่อนสนิท สมฺภตฺโต วลฺลภมิตฺโต  close friend
• เพื่อนชั่ว ปาปมิตฺโต  bad friend
• เพื่อนเทียม มิตฺตปฏิรูปโก  false friend
• เพื่อนดี เพื่อนแท้ กัลยาณมิตร กลฺยาณมิตฺโต  good/true friend
• ไม่มีเพื่อน  อสหาโย อสหายโก  friendless
• พระราชา พระราชินี ราชา [ราช] ราชินี มเหสี
• พระราชบุตร พระราชธิดา ราชปุตฺโต ราชธีตา [-ตุ]
• กษัตริย์ นางกษัตริย์ เทวี ขตฺติโย ขตฺติยา ขตฺติยานี เทโว (=สมมุติเทพ) เทว (อาลปนะ)   เทวี
• 1 กษัตริย์ ขตฺติโย
•   พระเจ้าจักรพรรดิ จกฺกวตฺติ จกฺกวตฺตี
•   พระเจ้าแผ่นดิน ภูปติ ภูปาโล
•   อำมาตย์ อมาตย์ อมจฺโจ
•   นักรบ ทหาร โยโธ
• 2 พราหมณ์ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณี
• 3 แพศย์ พ่อค้า เวสฺโส
• 4 ศูทร สุทฺโท
• 0 จัณฑาล จณฺฑาโล
• ทาส ทาโส ทาสี
  ทาสในเรือน ฆรทาโส ฆรทาสี
• คนใช้ จูฬุปฏฺฐาโก ปริจาริโก ปริจาริกา เจโฏ เจฏโก เปสฺโส เสวโก
• ข้าศึก ศัตรู อริ ริปุ สตฺตุ อมิตฺโต
  สปตฺโต ปฏิภาโค ปจฺจามิตฺโต
  ปจฺจตฺถิโก ปจฺจนิโก ปจฺจนีโก
  ปฏิปกฺโข วิปกฺโข
• คนรวย เศรษฐี กฎุมพี คนมีทรัพย์ เสฏฺฐี กุฏุมฺพิโก กุฏุมฺพี ธนปติ มหทฺธโน สธโน
• คนจน ทลิทฺโท ทฬิทฺโท (อติ)ทุคฺคโต นิทฺธโน
• คนกินเดน วิฆาโส วิฆาสาโท
• คนกำพร้า กปโณ  'อันเขาพึงกรุณา'
• คนเดินทาง(ไกล) อทฺธิโก
• คนกำพร้าและคนเดินทาง(ไกล) กปณทฺธิกา อทฺธิกกปณา
• คนกำพร้าและคนเดินทาง(ไกล)เป็นต้น กปณทฺธิกาทโย อทฺธิกกปณาทโย
• ผู้หลงในทิศ ผู้หลงทาง  ทิสามูฬฺโห
• ผู้รู้ วิญญูชน วิญฺญู
• ผู้เจริญ (แปลโดยอรรถว่า ‘ท่าน…’)
  ภวํ [ภวนฺต] โภโต โภตี; โภ โภติ  (อาลปนะ);
  ภทนฺโต ภทฺทนฺโต ภทฺโท ภทฺทา ภทฺโร
• ผู้มีอายุ (แปลโดยอรรถว่า ‘ท่าน…’) อายสฺมา [อายสฺมนฺตุ]; อาวุโส (อาลปนะ)
• เจ้า บดี ปติ
• ผู้เป็นใหญ่ อธิบดี อธิปติ อิสฺสโร
• ผู้ใหญ่ มหลฺลโก มหลฺลิกา
• พระผู้เป็นเจ้า พระคุณเจ้า  (เรียกนักบวช); เจ้า แม่เจ้า นาย สุภาพบุรุษ สุภาพสตรี อยฺโย อยฺยา; อยฺย อยฺเย (อาลปนะ)
• นาย นายหญิง สามี สามิ(โก) สามินี master    mistress
• คนมีปัญญา บัณฑิต ปณฺฑิโต ปณฺฑิตปุริโส เมธาวี ภูริ สปฺปญฺโญ
• คนดี สํ สนฺโต  [สนฺต]; สปฺปุริโส สุโปริโส
  สาธุ สาธุชีวี กลฺยาโณ-ณี กลฺยาณชโน กลฺยาณชฺฌาสโย กลฺยาณชฺฌาสยภูโต
• ปัณเฑาะก์ ปณฺฑโก
• ชาวเมือง นาคโร นครวาสี
• แขก ผู้มาเยือน อาคนฺตุโก อติถิ ปาหุโน ปาหุนโก
• คนพาล อันธพาล พาโล อนฺธพาโล
• คนบ้า อุมฺมาโท มตฺโต อุมฺมตฺโต อุมฺมตฺตโก อุมฺมตฺติกา
• คนง่อย ปีฐสปฺปี dwarf วมโน
• คนขี้เมา คนเมา นักเลงสุรา โสณฺโฑ สุราโสณฺโฑ
• หญิงแพ้ท้อง โทหฬินี

สมุหนาม

• สงฆ์ หมู่ คณะ สงฺโฆ คโณ
  หมู่ภิกษุ ภิกฺขุสงฺโฆ  หมู่นก ฝูงนก สกุณสงฺโฆ
• หมู่สัตว์ ปชา มหาชน มหาชโน (เป็นเอกวจนะเสมอ และไม่จำเป็นต้องมีจำนวนมากมาย)
• หมู่คน/มนุษย์ มานุสโก
• บริษัท หมู่ ปริสา
• ภิกษุบริษัท ภิกฺขุปริสา
• ภิกษุณีบริษัท ภิกฺขุนีปริสา
• พรหมบริษัท พฺรหฺมปริสา
• ปริพพาชกบริษัท ปริพฺพาชกปริสา
• ฝูง หมวด หมู่ พวก ประชุม กอง คณะ พรรค พวก กาโย ขนฺโธ สมุโห สมูโห ราสิ วคฺโค

นักบวช ผู้ประพฤติธรรม

• พระพุทธเจ้า พุทฺโธ สมฺพุทฺโธ สมฺมาสมฺพุทฺโธ; ทสพโล สพฺพญฺญู มุนินฺโท โลกนาโถ สุคโต มารชิ ชิโน ธมฺมราชา ตถาคโต สยมฺภู อรหํ [อรหนฺต] (อรหันต์สัมมาสัมพุทธะ)
• พระผู้มีพระภาค ภควา [ภควนฺตุ]
• พระโพธิสัตว์ โพธิสตฺโต
• พระนิยตโพธิสัตว์ นิยตโพธิสตฺโต (ผู้จะตรัสรู้แน่นอน)
• พระมหาบุรุษ มหาปุริโส (พระสัมมาสัมพุทธเจ้าก่อนตรัสรู้)
• พระขีณาสพ ขีณาสโว-วา  ‘สิ้นอาสวะ’
• พระอรหันต์ อรหา [อรหนฺต] อรหนฺตี; อเสกฺโข
• พระอนาคามี อนาคามี-มินี  ‘ไม่กลับมาอีก’
• พระสกิทาคามี พระสกทาคามี สกิทาคามี-มินี สกทาคามี-มินี  ‘มาครั้งเดียว’
• พระโสดาบัน โสตาปนฺโน-นา ‘ถึงกระแส(แห่งพระนิพพาน)’
• อริยะ อริโย-ยา
• สมณะ สมโณ
• บรรพชิต ปพฺพชิโต บวชไม่นาน เพิ่งบวช อจิรปพฺพชิโต
• ภิกษุ ภิกษุณี ภิกฺขุ ภิกฺขุนี
• ภิกษุคุมก่อสร้าง นวกมฺมิกภิกฺขุ
• สามเณร สามเณรี สามเณโร สามเณรี
  สมณุทเทส สมณุทฺเทโส (สามเณรผู้มีอายุครบอุปสมบทแล้ว แต่ยังมิได้อุปสมบท)
• ภิกษุหนุ่มและสามเณร ทหรสามเณรา
• เถระ เถรี เถโร เถรี
• อุปัชฌาย์ อุปชฺฌาโย อุปชฺฌายโก
• สัทธิวิหาริก สทฺธิวิหาริโก สทฺธิวิหารี-รินี  ‘ผู้อยู่ร่วม’ (ผู้บวชกับอุปัชฌาย์โดยตรง)
• อันเตวาสิก อนฺเตวาสิโก อนฺเตวาสี-สินี  ‘ผู้อยู่ภายใน(การดูแลปกครอง)’ (ศิษย์ผู้มาอยู่ด้วย)
• สาวก สาวโก สาวิกา
• อาจารย์ นิสฺสโย  ‘ผู้เป็นที่อาศัย(ของศิษย์)’
• นิสิต นิสฺสิโต  ‘ผู้อาศัย(อาจารย์)’
• พราหมณ์ พฺราหฺมโณ-ณี
• ฤาษี มุนี อิสิ มุนิ
• นิครนถ์ โยคีเปลือย นิคณฺโฐ อเจลโก ทิฆมฺพโร
• เดียรถีย์ อัญญเดียรถีย์ ติตฺถิโย อญฺญติตฺถิโย  ‘ผู้มีลัทธิดังท่าเป็นที่ข้าม’ (นักบวชนอกพุทธศาสนา)
• ปริพพาชก ปริพฺพาชโก-ชิกา
• ดาบส ตาปโส ตาปสี-สินี
• โยคี โยคี โยคินี
• อุบาสก อุบาสิกา อุปาสโก-สิกา
• ผู้รักษา(ศีล)อุโบสถ อุโปสถิโก-กา

การศึกษา

• ครู อาจารย์ ครุ อาจริโย สิกฺขาปโก
• อาจารย์ผู้เป็นประธานในทิศ(ทั้งหลาย) ทิสาปาโมกฺโข (มีชื่อเสียงไปทั่วทิศ)
• ศิษย์ สิสฺโส
• นักเรียน นักศึกษา สิกฺขโก อุคฺคหณโก

ครอบครัว ญาติ

ดูแผนผังที่ คําเรียกญาติ (บาลี-ไทย-อังกฤษ)

• ตระกูล ครอบครัว กุลํ  family
• ญาติ ญาตโก ญาติ(โก) ญาติกา พนฺธุ  relative
• ญาติสาโลหิต ผู้ร่วมสายเลือดเดียวกัน (ได้แก่ ปู่-ย่า-ตา-ยาย พ่อ-แม่ ตน ลูก-ลูกของลูก) สาโลหิโต ญาติสาโลหิโต  blood relative
• คหบดี พ่อเจ้าเรือน หญิงเจ้าเรือน คหปติ(โก) คหปตานี  head of the household
• หญิงแม่เรือน ฆรณี
• คฤหัสถ์ ฆราวาส ผู้อยู่ครองเรือน คิหิ คหฏฺโฐ ฆราวาโส  layman laywoman
• หญิงที่รัก กานดา กนฺตา
• คู่รัก คนรัก ชู้ ชาโร ชารา ชารี  lover
•  
• พ่อ บิดา ปิตา [ปิตุ]  father dad(dy)
• แม่ มารดา มาตา [มาตุ]  mother mom(my) mum(my)
• พ่อ แม่ ชนโก ชนิกา ชนนี  ‘ผู้ให้เกิด’
• พ่อบังเกิดเกล้า ชนิปิตา ชนกปิตา  [-ตุ] father
• แม่บังเกิดเกล้า แม่ผู้คลอด(ตน) ชนิ(กา)มาตา วิชาตมาตา  [-ตุ] mother
• แม่นม แม่เลี้ยง พี่เลี้ยงนางนม ธาติ ธาตี  อุปมาตา  [-ตุ] nurse stepmother
• แม่เลี้ยง มาตุสปตี มาตุสปตฺตี  (หญิงร่วมผัวของแม่) stepmother
• พ่อเลี้ยง ปิตุสภริโย  (ชายร่วมภรรยาของพ่อ) (เทียบเคียงจาก มาตุสปตี) ทุติยวิวาเห ปิตา [-ตุ] (พ่อในวิวาห์ครั้งที่สอง (ของแม่)) stepfather
• ฝ่ายพ่อ ข้างพ่อ ปีติปกฺข ปิติโต (โต ปัจ.) paternal; on father's side
  ฝ่ายแม่ ข้างแม่ มาติปกฺข มาติโต (โต ปัจ.) maternal; on mother's side
•  
• ลูกชาย บุตร ปุตฺโต โอรโส  son
• ลูกสาว ธิดา ธีตา [-ตุ] สุตา ทุหิตา [-ตุ] daughter
• ลูกเลี้ยง ลูกบุญธรรม (เฉพาะลูกที่เขาให้มา) ทตฺตโก ทตฺติโก ทตฺติกา  stepson stepdaughter
• มีแม่ต่างกัน ต่างแม่กัน เวมาติก
• มีพ่อต่างกัน ต่างพ่อกัน เวปิติก
•  
• พี่น้องชาย ภาตา [-ตุ] ภาติโก  brother
• พี่น้องหญิง ภคินี  sister
• พี่ชาย เชฏฺฐภาตา [-ตุ] เชฏฺฐภาติโก เชฏฺโฐ  elder/older/big brother
• พี่สาว เชฏฺฐภคินี เชฏฺฐา  elder/older/big sister
• น้องชาย กนิฏฺโฐ กนิฏฺฐภาตา [-ตุ] อนุโช  younger/little brother
• น้องสาว กนิฏฺฐภคินี กนิฏฺฐา  younger/little sister
• พี่น้องหญิงชาย ภคินีภาตโร  brother and   sister
• (พี่น้อง)ร่วมบิดาและ/หรือมารดา  sibling
  (พี่น้อง)ร่วมบิดาและมารดา เอกมาตุปิตุโก-กา  full sibling
  (พี่น้อง)ร่วมบิดา เอกปิติโก-กา เอกปิตุโก-กา  paternal half-brother/sister; agnate brother/sister/sibling
  (พี่น้อง) ร่วมมารดา (ท้องเดียวกัน) (โสทริโย-ยา) เอกมาติโก-กา เอกมาตุโก-กา  maternal half-brother/sister; uterine brother/sister/sibling
• หลาน ลูกของพี่น้องชาย ภาตุปุตฺโต ภาติกปุตฺโต
  ภาตุธีตา ภาติกธีตา [-ตุ]  nephew
• หลาน ลูกของพี่น้องหญิง ภาคิเนยฺโย
  ภาคิเนยฺยา; ภคินิปุตฺโต ภคินิธีตา (ไม่มีใช้) niece
• หลาน ลูกของลูก นตฺตา นตฺตา  [-ตุ] นตฺตุธีตา [-ตุ]  grandson granddaughter
• เหลน ลูกของลูกของลูก ลูกของหลาน
  ปนตฺตา ปนตฺตา [-ตุ]  great-grandson
• ลุง: พี่ชาย ของ พ่อแม่
  ป้า: พี่สาว ของ พ่อแม่
  น้า: น้องชายหญิง ของแม่
  อา: น้องชายหญิง ของพ่อ
• ลุง: (พี่ชาย ของ พ่อแม่)
  ฝ่ายพ่อ ปิตุโล  (ปิติปกฺโข) มหาปิตา  (paternal) uncle
  ฝ่ายแม่ มาตุโล  (มาติปกฺโข) มหาปิตา (maternal) uncle
• ป้า: (พี่สาว ของ พ่อแม่)
  ฝ่ายพ่อ ปิตุจฺฉา ปิตุลานี ปิตุภคินี (ปิติปกฺขา) มหามาตา (paternal) aunt
  ฝ่ายแม่ มาตุจฺฉา มาตุลานี มาตุภคินี (มาติปกฺขา) มหามาตา (maternal) aunt
• น้า: (น้องชายหญิง ของแม่)
  ชาย มาตุโล จุลปิตา  (maternal) uncle
  หญิง มาตุจฺฉา มาตุลานี มาตุภคินี จุลมาตา (maternal) aunt
• อา: (น้องชายหญิง ของพ่อ)
  ชาย ปิตุโล จุลปิตา  (paternal) uncle
  หญิง ปิตุจฺฉา ปิตุลานี ปิตุภคินี จุลมาตา (paternal) aunt
• ปิตุโล
  ลุง (ที่เป็นพี่ชายของพ่อ), ลุงฝ่ายพ่อ =มหาปิตา
  อา (ที่เป็นน้องชายของพ่อ), อาชาย =จุลปิตา
• มาตุโล
  ลุง (ที่เป็นพี่ชายของแม่), ลุงฝ่ายแม่ =มหาปิตา
  น้า (ที่เป็นน้องชายของแม่), น้าชาย =จุลปิตา
• ปิตุจฺฉา ปิตุลานี
  ป้า (ที่เป็นพี่สาวของพ่อ), ป้าฝ่ายพ่อ =มหามาตา
  อา (ที่เป็นน้องสาวของพ่อ), อาหญิง =จุลมาตา
    (ปิตุลานี ยังไม่พบที่ใช้)
• มาตุจฺฉา มาตุลานี
  ป้า (ที่เป็นพี่สาวของแม่), ป้าฝ่ายแม่ =มหามาตา
  น้า (ที่เป็นน้องสาวของแม่), น้าหญิง =จุลมาตา
    (มาตุลานี แปลว่า ป้า/น้าสะใภ้ ก็มี)
• มหาปิตา [-ตุ] ลุง  ‘พ่อใหญ่’ uncle (มหาปิตา แปลว่า ปู่, ตา ก็มี)
• มหามาตา [-ตุ] ป้า  ‘แม่ใหญ่’ aunt (มหามาตา แปลว่า ย่า, ยาย ก็มี)
• จุลปิตา จุลฺลปิตา จุฬปิตา จูฬปิตา [-ตุ] อาชาย, น้าชาย  ‘พ่อน้อย’ uncle
• จุลมาตา จุลฺลมาตา จุฬมาตา จูฬมาตา [-ตุ] อาหญิง, น้าหญิง   ‘แม่น้อย’ aunt
•  
• ลูกพี่ลูกน้อง (ลูกของลุง ป้า น้า อา)  cousin:
  ลูกชายของป้า/อาหญิง/น้าหญิง
  ปิตุจฺฉาปุตฺโต  paternal aunt's son
  มาตุจฺฉาปุตฺโต  maternal aunt's son
  ลูกชายของลุง/อาชาย/น้าชาย
  ปิตุลปุตฺโต  paternal uncle's son
  มาตุลปุตฺโต  maternal uncle's son
  (ถ้าเป็นลูกสาว เปลี่ยน -ปุตฺโต เป็น -ธีตา)
• ปู่ ตา ย่า ยาย  grandparents
• ปู่ ตา อยฺยโก ปิตามโห  grandfather grandpa granddad(dy)
• ตา มหยฺยโก paternal grandmother
• ย่า ยาย อยฺยกา-ยิกา อยฺยา อยฺยกี-กานี มาตามหา-หี  grandmother grandma
• ยาย มหยฺยิกา  maternal grandmother
• ทวด (พ่อ-แม่ของปู่ตาย่ายาย) (เ)ปยฺยโก (เ)ปยฺยิกา  great-grandfather great-grandmother
• ทวด (พ่อ-แม่ของปู่ย่า) ปปิตามโห ปปิตามหา-หี paternal great-grandfather great-grandmother
•  
• สามี ผัว สามี สามิ(โก) ปติ ภตฺตา [-ตุ]  husband
• เมีย ภรรยา ทาโร ชายา ภริยา ปชาปตี  wife
• เมียเก่า (ก่อนบวช) ปุราณทุติยิกา (หญิงที่สองผู้มีในก่อน) ex-wife
• เมียและผัว ชายาปตี ชยมฺปตี ชมฺปตี  spouses
• ลูกและเมีย ปุตฺตทารํ ปุตฺตทารา
• พร้อมทั้งภรรยา กับเมีย สปชาปติก  [วางไว้หลังนามเสมอ]
•  
• พ่อตา พ่อ(ของ)เมีย; พ่อ(ของ)ผัว
  สสุโร สสฺสุโร  father-in-law
• แม่ยาย (แม่ของเมีย); แม่(ของ)ผัว
  สสฺสุ สสุรี สสฺสุรี  mother-in-law
• แม่ผัวและพ่อผัว แม่ยายและพ่อตา
  สสุรา สสฺสุรา สสฺสุสสฺสุรา
• ลูกเขย (ผัวของลูกสาว) ชามาตา [-ตุ] ธุตุปติ  son-in-law
• พี่เขย น้องเขย (ผัวของพี่น้องหญิง)
  ภคินีปติโก ภคินีสามิ  brother-in-law
• พี่ผัว น้องผัว (พี่น้องชายของผัว)
  เทวโร สามิ(ก)ภาติโก  brother-in-law
• พี่ผัว น้องผัว (พี่น้องหญิงของผัว)
  นนนฺทา สามิ(ก)ภคินี  sister-in-law
• พี่เมีย น้องเมีย (พี่น้องชายของเมีย)
  สาโล ภริยาภาตา    brother-in-law
• พี่เมีย น้องเมีย (พี่น้องหญิงของเมีย)
  ภริยาภคินี  sister-in-law
• (ลูก)สะใภ้ (เมียของลูกชาย)
  สุณิสา วธู วธุกา สุณฺหา  daughter-in-law
• พี่สะใภ้ น้องสะใภ้ (เมียของพี่น้องชาย)
  ภาตุชายา  sister-in-law
•  
• พ่อม่าย วิธโว มตภริโย  widower
• แม่ม่าย วิธวา มตสามิกา  widow
• หมัน วญฺฌ  sterile

อาชีพ

• เสมียน เลขโก
• เลขานุการ เลขานุกาโร
• ชาวนา กสโก กสฺสโก
• คนทำสวน คนเฝ้าสวน อุยฺยานปาโล
• พ่อครัว สูโท
• คนทำขนม ปูปกาโร ปูปิโย
• พ่อค้า วาณิโช วาณิชโก
• หมอ แพทย์ เวชฺโช
• ช่างไม้ ถปติ ตจฺฉโก วฑฺฒกี
• ช่างดอกไม้ มาลากาโร
• ช่างทอง สุวณฺณกาโร นาฬินฺธโม
• ช่างเหล็ก กมฺมาโร
• ช่างปั้น ช่างหล่อ ปฏิมากโร ปฏิพิมฺพกาโร
• ช่างแกะหิน สิลาวฑฺฒกี
• ช่างหม้อ กุมฺภกาโร
• ช่างรองเท้า อุปาหนิโก
• ช่างฝีมือ ช่างศิลป์ สิปฺปี สิปฺปโก
• จิตรกร จิตฺตกาโร
• ช่างตัดผม กัลบก นหาปิโต กปฺปโก
• ช่างเย็บหนังสือ โปฏฺฐกสิพฺพโก
• ช่างทาสี วณฺณาเลปโก
• ช่างย้อม รญฺชโก
• ช่างทอ ตุณฺณวาโย
• ช่างทอผ้า เปสกาโร
• ช่างจักสาน เวโณ
• ช่างฟอกหนัง จมฺมกาโร
• ช่างกลึง จุนฺทกาโร
• ช่างเรียงพิมพ์ วณฺณโยชโก
• ช่างรถ รถกาโร
• ช่างยนต์ ยนฺตสิปฺปิ
• ช่างก่ออิฐ อิฏฺฐกวฑฺฒกี
• คนขับรถ สารถิ ปาชโก รถาจริโย
• พ่อค้าเกวียน สตฺถวาโห
• คนขับเกวียน สากฏิโก
• พ่อค้าเร่ กจฺฉปุโฏ
• พ่อค้าข้าว ตณฺฑุลิโก
• คนขายเนื้อ มาควิโก ปสุฆาตโก
• คนขายปลา มจฺฉิโก
• คนขายหมู สูกริโก
• คนขายยา โอสธิโก
• คนขายน้ำมัน เตลิโก
• คนขายเหล้า มชฺชวิกฺกยี โสณฺฑิโก
• คนขายของหอม คนฺธิโก
• คนขายไม้ กฏฺฐิโก
• คนค้าผลิตภัณฑ์ไม้ ทารุภณฺฑิโก
• คนขายผ้า วตฺถิโก
• คนขายพรม ปาวาริโก
• คนขายเครื่องเขียน ลิปิภณฺฑิโก
• นายหน้า กยวิกฺกยิโก
• คนเลี้ยงช้าง ควาญช้าง หตฺถิโคปโก
• คนเลี้ยงโค โคโป โคปาโล โคปาลโก
• คนเลี้ยงแพะ อชปาโล
• คนเลี้ยงแกะ เมณฺฑปาโล
• คนเลี้ยงกวาง เนวาปิโก
• คนเลี้ยงม้า อสฺสปาโล
• คนขี่ม้า อสฺสาจริโย
• คนฝึกม้า อสฺสทมโก
• นักกฎหมาย นีติเวที
• นักคณิต คณโก
• คนพิมพ์ คนประทับตรา มุทฺทาปโก
• ผู้ประกาศ ปกาสโก
• หัวหน้าคนงาน กมฺมนฺตนายโก
• หมอดู อิกฺขณิโก
• พ่อมด แม่มด หมอดู อิกฺขณิโก-กา ตุลฺยา
• พราน เนสาโท ลุทฺโท ลุทฺทโก วฺยาโธ
• พรานนก สากุณิโก
• ชาวประมง เกวฏฺโฏ มจฺฉพนฺโธ ชาลิโก
• นักพนัน นักเลงสะกา อกฺขธุตฺโต ชูตกาโร
• คนเฝ้าประตู ทฺวารปาโล
• คนเฝ้ายาม ยามิโก
• คนเฝ้าร้าน อาปณิโก
• คนหาบหญ้า ติณหารโก
• โสเภณี คณิกา เวสิยา เวสิ-สี  หญิงแพศยา
• คนรับจ้าง ภตโก
• นักพูด นักปราศัย กถิโก
• นักเขียน คนฺถกาโร
• กวี กวิ กวี
• ทูต ทูโต สาสนหโร
• นักเทศก์ เทสโก
• นักดนตรี วาทโก
• นักเล่นพิณ เวณิโก
• นักร้อง คายโก
• นักฟ้อน รำ เต้น นโฏ นฏฺฏโก นตฺตโก
• นักเล่นกล อินฺทชาลิโก
• นักกีฬา กีฬโก
• กรรมกร คนใช้แรงงาน กมฺมกโร
• วณิพก วณิพฺพโก
• ขอทาน ยาจโก
• คนคุ้ยขยะ คนเทดอกไม้? ปุกฺกุโส
• คนโกง คนหลอกลวง วญฺจโก สโฐ
• โจร ขโมย โจโร เถโน
• นักเคมี รสายนิโก
• นักสำรวจ ภูมิมาณโก รชฺชุคาหโก
• คนซักล้าง รชโก โธวโก
• คนเฝ้าป่าช้า สุสานโคปโก-ปิกา
  คนเผาศพ สัปเหร่อ ฉวฑาหโก-หิกา
  คนอยู่ในป่าช้า โสสานิโก

สัตว์ดิรัจฉาน ติรจฺฉานา

(เป็น ปุ. หรือ อิต. เท่านั้น)

• สัตว์สองเท้า ทฺวิปโท  biped
• สัตว์สี่เท้า จตุปฺปโท  quadruped
• สัตว์เท้ามาก พหุปฺปโท
• สัตว์เลี้ยง (ไว้ใช้งานหรือเป็นอาหาร) ปศุสัตว์ ปสุ(โก) cattle
• ลูก ลูกสัตว์ ฉาโป ฉาปโก โปตโก โปติกา  cub, calf etc.

สัตว์บก ถลชา

• สิงโต ราชสีห์ สิงห์ สีโห เกสรี สีหราชา มิคราชา
• เสือ อชิโน
• เสือ เสือโคร่ง พฺยคฺโฆ-ฆี วฺยคฺโฆ-ฆี สทฺทูโล
• เสือดาว เสือเหลือง ทีปิ ทีปินี สทฺทูโล มิคาทโน อชิโน อชินี
• เสือปลา วิลาโร วิฬาโร พพฺพุ วโก โกนิสาตโก
• สัตว์ร้าย (เช่น เสือ) วาฬมิโค สาปโท
• ช้าง หตฺถี หตฺถินี มาตงฺโค กรี กุญฺชโร นาโค นาคี คโช วารโณ กเรณุกา
• ช้างหนุ่ม ตรุณหตฺถี
• ช้างแก่ ชิณฺณหตฺถี
• ช้างน้อย ลูกช้าง หตฺถิจฺฉาโป
• ช้างตกมัน มตฺตหตฺถี
• ช้างตัวประเสริฐ วรวารโณ
• ช้างสะเทิน  (ช้างใกล้วัยหนุ่มสาว) หตฺถิถลโภ
• ม้า ตุรโค อสฺโส วาโห
• ม้าอาชาไนย อาชานีโย อาชาเนยฺโย อาชญฺโญ
• ลา คทฺรโภ-ภี ขโร
• อูฐ กรโภ
• เนื้อ กวาง ละมั่ง มิโค สารงฺโค กุรุงฺโค กุรงฺโค อชินโยนิ
• แกะ แพะ เมณฺโฑ เมณฺฑโก เอฬโก เอฬิกา อวิ; อโช อชี อชา วสฺโส
• วัว โค โค (ไม่เจาะจงว่าตัวผู้ตัวเมีย) โคโณ คาโว คาวี อุสโภ พลิวทฺโท
• (แม่)โคนม เธนุ
• ลูกวัว วจฺโฉ วจฺฉโก วจฺฉตโร วจฺฉตรี
• ควาย กระบือ มหิโส มหีโส ลุลาโย
• กระบือบอด อนฺธมหิโส อนฺธมหีโส
• กระทิง ควโล
• แรด คณฺฑโก ขคฺควิสาโณ
• หมี อิกฺโก อจฺโฉ
• ลิง มกฺกโฏ-ฏี วานโร กปิ
• ลิงเสน กปิ
• ชะนี โคนงฺโค โคนงฺคุโล โคนงฺคลี
• สุนัข หมา สุนโข-ขี โสโณ สา สาโน สาฬูโร กุกฺกุโร-รี
• ลูกสุนัข กุกฺกุโร-รี
• สุนัขจิ้งจอก สิคาโล
• สุนัขป่า หมาไน วโก
• สุนัขบ้า อติสุโณ อลกฺโก
• แมว มชฺชาโร-รี วิลาโรวิฬาโร พิฬาโร พพฺพุ(โก)
• หมู สูกโร วราโห
• หมูป่า วราโห
• กระต่าย สโส เปลโก เพลโก
• กระรอก กลนฺทโก
• กระรอกบิน กุลิโย
• กระแต กลนฺทโก
• หนู มูสิโก-กา อุนฺทุโร
• เม่น สลฺลโก
• พังพอน นกุโล อริสปฺโป มงฺคุโส
  mongoose

สัตว์เลื้อยคลาน

• จระเข้ สุสุมาโร กุมฺภีโล
• กิ้งก่า กกณฺฑภโก สรโฏ กกณฺโฏ กกณฺฏโก
• จิ้งจก ตุ๊กแก สรพู ฆรโคลิกา
• เหี้ย โคธา
• เต่า กจฺฉโป กุมฺโม กุมฺมโก
• งู อหิ อุรโค อลคทฺโท สปฺโป อชคโร ภุชโค สิริสโป สิรึสโป
• อสรพิษ งูพิษ อาสีวิโส
• นาค นาโค นาคี
• นาคราช นาคราชา สปฺปราชา วาสุกี
• ตะขาบ กิ้งกือ กณฺณชลูกา
• ตะขาบ สตปที
• ไส้เดือน คณฺฑุปฺปาโท มหีตลา
• หอยโข่ง หอยนางรม สิปฺปี สิปฺปิ(กา) สุตฺติ

สัตว์ปีก

• นก สกุโณ สกุณี สกุณิกา ปกฺขี วิหโค ทฺวิโช
• นกกระจอก กามี
• นกกระเรียน โกญฺจา
• นกยาง พโก
• นกยูง โมโร มยุโร-รี
• นกตะกรุม พลากา
• นกกางเขน องฺคเหตุโก
• นกดุเหว่า กุณาโล กุณาลโก โกกิโล ปุงฺโกกิโล ปรภโต โอกฺกจโร
• นกพิราบ กโปโต กกุโฏ ปาราวโต
• นกเขา อุกฺกุโส กุรโร
• นกเค้า อุลูโก
• นกไส้ นกมูลไถ ลฏุกิกา
• นกเป็ดน้ำ เป็ด ขญฺชโน ขญฺชรีโฏ การณฺฑโว รวิหํโส นทีจโร
• นกกาน้ำ กาทมฺโพ กาฬกณฺฐโก กาลหํโส กาฬหํโส กาฬกณฺฏโก จงฺกาโร จงฺโกโร ทาตฺยูโห
• นกแก้ว นกแขกเต้า สุโก สุโว สุวโก กีโร
• หงส์ หํโส
• หงส์ขาว ภสฺสโร
• หงส์ ห่าน กลกณฺโฑ เสตจฺฉโท ภสฺสโร
• ห่าน วกฺกงฺโค
• เหยี่ยว เสโน กุลฺโล ธงฺโก วฺยคฺฆีนโส
• เหยี่ยวแดง กงฺโก โลหปิฏฺโฐ
• เหยี่ยวนกเขา สกุณคฺมี
• เหยี่ยวดำ กาฬเวยฺโย
• แร้ง คิชฺโฌ คทฺโธ คนฺโธ
• ไก่ กุกฺกุโฏ กุกฺกุฏี จรณาวุธ
• ไก่ฟ้า กุฬีรโก กิกี
• ไก่เถื่อน ไก่ป่า กุกฺกุฏฺโก
• กา กาโก กากี
• ค้างคาว ชตุกา อชินปตฺตา วคฺคุลิ

สัตว์น้ำ

• สัตว์น้ำ โอทโก ชลโช  aquatic animals
• กุ้ง อิญฺจาโก อายตเนตฺโต
    shrimp prawn
• (ปลา)หมึกยักษ์ อฏฺฐหตฺถกปาณี  octopus
• ปลา มจฺโฉ ชลโช อมฺพุโช วาริโช วาริจโร อุทเกจโร ชลจโร มีโน
• ปลากระเบน มณฺฑโก

สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ

(สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก)

• กบ มณฺฑูโก ททฺทุโร เภโก  frog

แมลง ปาณกา

• แมลง อุงฺกุโณ  insect
• แมลงค่อมทอง แมลงเม่า แมลงทับ อินฺทโคปโก  golden hump; mayfly; jewel beetles
• แมลงภู่ ฉปฺปโท  bumble bee
• จิ้งหรีด จีโร-รี จีริโก-กา ฌลฺลิกา cricket
• จั๊กจั่น จีโร-รี จีริโก-กา ฌลฺลิกา cicada
• เรไร จีโร-รี จีริโก-กา ฌลฺลิกา  cicada
• ด้วง หนอน กากรุโก  beetle
• ตั๊กแตน สลโภ ปฏงฺโค  grasshopper
• ผีเสื้อ มอธ อธิปาตโก  butterfly
• หนอน กิมิ ปุฬโว ปาณโก  worm
• กลุ่มหนอน กิมิกุลํ  worm group
• มด ปิปิลฺลิกา กิปิลฺลิกา  ant
• ปลวก อุปจิโก-กา  termite
• จอมปลวก วมฺมิโก  termite hill
• ยุง ริ้น มกโส สูจิมุโข  mosquito
• เหา เล็น อูกา  louse; mite
• หมัด อุปฺปาทโก  cootie

อวัยวะสัตว์

• กระพองหัวช้าง กุมฺโภ
• กีบเท้า ขุโร
• กีบ(เท้า)ม้า ขุโร ขุรํ ตุรคขุโร อสฺสขุโร
• กีบเท้าโค องฺคุลิ
• กรงเล็บ นขปญฺชรํ
• ก้างปลา หนาม กณฺฏกํ
• ขนดงู โภโค
• งาช้าง ทนฺโต
• งวงช้าง โสณฺฑิ (หตฺถิ)โสณฺโฑ-ฑา-ฑํ
• ซากงู อหิกุณโป-ปํ  อหิกุนโป-ปํ
• ปีกนก ปกฺโข ปตฺตํ ปิญฺชํ
• หนังสัตว์ จมฺมํ อชิโน อชินํ
• หนังเสือ หนังเสือโคร่ง เวยฺยคฺฆํ
• เขาสัตว์ วิสาโณ สิงฺคํ
• หาง กลาโป (หางที่เป็นพุ่ม ไม่มีเนื้อ เช่น หางม้า) นงฺคุฏฺฐํ (หางที่มีกระดูก เช่นหางวัว-ควาย)
• ไข่ อณฺฑํ-กํ
• มูลสัตว์ ขี้สัตว์ ฉกณํ
• มูลแพะ ขี้แพะ (อช)ลณฺฑิกํ-(กา)

ร่างกาย

• ร่างกาย กาโย เทโห สรีรํ วปุ  body
• กาย ตัว คตฺตํ   body
• ซากศพ กุณโป-ปํ กุนโป-ปํ ฉโว  corpse
• อวัยวะ อวยโว organ
• หนัง ตโจ  skin
• หนัง หนังสัตว์ จมฺมํ อชินํ   leather
• ผิว ฉวิ  skin
• ขน โลโม-มํ   hair
• ศีรษะ สีสํ  มตฺถโก มุทฺธา  head
• ผม เกโส (head) hair
• หน้าผาก นลาโฏ-โต  forehead
• หน้า มุขํ   face
• คิ้ว ภมุ ภมุโก-กา  eyebrow
• ขนตา ปขุมํ ปมฺหํ   eyelash
• นัยน์ตา จกฺขุ อกฺขิ เนตฺตํ โลจนํ นยนํ eye
• ตาขวา ทกฺขิณกฺขิ  ตาซ้าย วามกฺขิ
• น้ำตา อสฺสุ(ชลํ) อสฺสุธารา เนตฺตชลํ   tear
• หู กณฺโณ (ใบหู) โสตํ (สำหรับฟัง)  ear
• รูหู กณฺณโสตํ  ear hole (โสตํ ช่อง, รู)
• โคนหู กกหู กณฺณมูลํ   earmold
• จมูก นาสา นาสิกา  nose
• รูจมูก นาสิกโสตํ  nostril
• โพรงจมูก นาสาปณาฬี  sinus
• หนวด มสฺสุ   mustache
• ปาก มุขํ   mouth
• ริมฝีปาก โอฏฺโฐ  lip
• ช่องปาก มุขทฺวารํ   oral cavity
• ลิ้น ชิวฺหา  tongue
• ฟัน ทนฺโต  tooth/teeth
• เหงือก ทนฺตาวรณํ  gum
• ปุ่มเหงือก มุทฺธา gum ridge
• น้ำลาย เขโฬ  saliva
• น้ำมูก สิงฺฆาณิกา  snot
• เสลด เสมหะ เสมฺโห-หํ   sputum, phlegm
• แก้ม กโปโล  cheek
• คาง หนุ(กา) จุพุกํ   chin
• คอ กณฺโฐ คโล คีวา  neck
• ก้านคอ (ต้นคอ, ลำคอด้านหลัง) หลอดเสียง คลนาฬิ
• หลุมคอ กณฺฐกูโป  pit of the neck
• บ่า ไหล่ อํโส  shoulder
• จะงอยบ่า อํสกูโฏ-ฏํ  shoulder blade
• อก ถัน นม อุโร-รํ  breast
• หัวนม จูจุกํ  nipple
• รักแร้ กจฺฉา  armpit
• ปอด ปปฺผาสํ  lung
• หัวใจ หทยํ   heart
• แขน พาหุ พาหุ-หา ภุโช   arm
• ศอก ข้อศอก กปฺปโร  elbow
• ท้อง คพฺโภ กุจฺฉิ กุจฺฉิ อุทรํ   belly
• สะดือ นาภิ-ภี  navel
• ไต1 วกฺกํ  kidney
• ตับ ยกนํ  liver
• พังผืด กิโลมกํ  fascia
• ม้าม2 ปิหกํ  spleen
• ดี ปิตฺตํ  gall
• ลำไส้ โกฏฺโฐ  intestine
• ไส้ใหญ่ อนฺตํ  large intestine
• ไส้น้อย อนฺตคุณํ  small intestine
• อาหารใหม่ อุทริยํ  (อาหารในท้อง) undigested food in the stomach
• อาหารเก่า กรีสํ  excrement poop poo
• อุจจาระ อุจฺจาโร สรีรวลญฺโช คูโถ-ถํ มีฬฺหํ กรีสํ  feces
• ปัสสาวะ มูตร ปสฺสาโว มุตฺตํ  urine pee
• เอว สะเอว ตัก องฺโก กฏิ อุจฺฉงฺโค waist
• สะเอว มชฺโฌ วิลคฺโค มชฺฌิมํ  waist
• ตัก อุจฺฉงฺโค lap
• สะโพก บั้นเอว ชฆนํ นิตมฺโพ กฏิ โสณิ-ณี hips
• องคชาต อวัยวะเพศชาย องฺคชาตํ นิมิตฺตํ penis
• ไข่ อัณฑะ อณฺฑํ โกโส testis
• อสุจิ น้ำกาม อสุจิ อสุจิ สมฺภโว สุกฺกํ  semen
• อวัยวะเพศหญิง โยนิ โยนิ ภคํ vagina
• ทวารหนัก เวจมรรค ปายุ คุทํ  anus
• หลัง ปิฏฺฐิ  back
• มือ หตฺโถ  hand
• ฝ่ามือ ปาณิ  palm
• ข้อมือ มณิพนฺโธ  wrist
• สันมือ กรโภ  ridge of hand
• กำมือ กำปั้น มุฏฺฐิ  fist
• ประนมมือ อญฺชลิ-ลี อญฺชุลี  lifting of the folded hands as a token of reverence.
• นิ้วมือ องฺคุลิ-ลี องฺคุลํ อจฺฉรา-รํ  finger
• นิ้วหัวแม่มือ องฺคุฏฺโฐ องฺคุฏฺฐโก thumb
• นิ้วชี้ ตชฺชนี  forefinger, index finger
• นิ้วกลาง มชฺฌิมงฺคุลิ มชฺฌิมา middle finger
• นิ้วนาง อนามิกา ring finger
• นิ้วก้อย กนิฏฺฐา จูฬงฺคุลิ กนิฏฺฐงฺคุลิ little/pinky finger
• โคนนิ้ว องฺคุลิมูลํ part of a finger nearest the palm
• ลายนิ้วมือ องฺคุลิมุทฺทนํ finger print
• ข้อนิ้วมือ องฺคุลิปพฺพํ knuckle
• เล็บ นโข-ขํ  nail
• ขา ต้นขา โคนขา ขาอ่อน อูรุ(โก) thigh, leg
• ขาอ่อน สตฺถิ  thigh
• เข่า ชนฺนุ(กํ-กา) ชณฺณุ(กํ-กา)  knee
• แข้ง น่อง ชงฺฆา  calf
• เท้า ปาโท-ทํ  ปโท-ทํ  foot
• รอยเท้า ปทวลญฺโช  footprint footstep
• ลักษณะแห่งรอยเท้า ปทลกฺขณํ  look of footprint
• เสียงเท้า(เดินไป) ปทสทฺโท  footstep, walking noise
• ข้อเท้า ตาตุ่ม โคปฺโผ โคปฺผโก-กํ
• ส้นเท้า ปณฺหิ(กา)  heel
• นิ้วเท้า ปาทงฺคุลิ toe
• นิ้วหัวแม่เท้า ปาทงฺคุฏฺโฐ toe, big toe, great toe
• เนื้อ มํสํ  flesh
• กระดูก อฏฺฐี /อฏฺฐิ ม.  bone
• เยื่อในกระดูก อฏฺฐิมิญฺชํ  marrow
• เอ็น นฺหารู /นฺหารุ ม.  ligament
• เลือด โลหิตํ   blood
• หนอง ปุพฺโพ  pus
• เหงื่อ เสโท  sweat
• มันข้น เมโท  fat
• เปลวมัน วสา  grease tallow
• ไขข้อ ลสิกา  synovial fluid
• ฝี กณฺฑุ  abscess
• ลมหายใจ ปราณ; ชีวิต ปาโณ  breath; life

จิตใจ

• จิต ใจ  จิตฺตํ เจโต มโน-นํ มานสํ วิญฺญาณํ หทยํ

ต้นไม้

• ต้นไม้ รุกฺโข ตรุ  tree
• ป่า วนํ อรญฺญํ  forest
• ป่าทึบ ป่ารก ป่าชัฏ คหนํ-ณํ สณฺโฑ-ฑํ ชฏา
• ดง อฏวิ  shrub
• พุ่มไม้ กอไม้ คจฺโฉ  bush
  ระหว่างพุ่มไม้ คจฺฉนฺตรํ
• ดอกไม้ ปุปฺผํ กุสุมํ  flower
• ละอองดอกไม้ เกสร เกสโร-รํ  pollen
• ผลไม้ ผลํ  fruit
• เมล็ด อฏฺฐิ(กํ) สิตฺถํ สิตฺถกํ  seed
• เมล็ดข้าว เมล็ดข้าวสุก สิตฺถํ สิตฺถกํ  rice grains
• เมล็ด พืช หน่อ พีชํ  seed, shoots
• เมล็ดผักกาด สาสโป  beet
• เมล็ดตาล ตาลฏฺฐิกํ
• เมล็ดงา ติลํ ติลกํ  sesame seeds
• กิ่ง กิ่งไม้ สาขา  branch
• ใบ ใบไม้ ปลาโส ปณฺณํ ปตฺตํ  leaf/leaves
• ราก รากไม้ มูลํ ปาโท ภึสํ ภีสรํ พุนฺโท มุฬาโล-ลํ  root
• โคนไม้ รุกฺขมูลํ  the foot of a tree
• ไม้ ฟืน กฏฺฐํ ทารุ  firewood
• สะเก็ดไม้ ชลฺลิ  scab
• ยาง ชตุ  rubber
• ต้นโพธิ์ โพธิ(รุกฺโข)  bodhi tree
• ต้นไทร นิโคฺรโธ  banyan
• ไทรย้อย วโฏ  weeping banyan
• สะเดา นิมฺโพ  neem
• ต้นมะม่วง อมฺโพ อมฺพรุกฺโข  mango tree
• ผลมะม่วง อมฺพํ อมฺพผลํ  mango (fruit)
• ผลมะม่วงสุก อมฺพปกฺกํ  ripe mango
• ผลมะม่วงดิบ อาม(ก)อมฺพํ unripe/green mango
• ต้นกล้วย กทลิ-ลี  banana tree
• ผลกล้วย กทลิผลํ  banana (fruit)
• ต้นขนุน ปนโส  jackfruit
• ผลขนุน ปนสํ  jackfruit
• ต้นพุทรา ปทโร  jujube
• ผลพุทรา ปทรํ  jujube (fruit)
• ไม้งิ้ว สิมฺพลี สิมฺพลี  Bombax ceiba L.
• ต้นหว้า ชมฺพุ ชมฺพู  java plum, jambolan
• ข้าวเปลือก วีหิ  paddy
• ข้าวสาลี สาลิ  wheat
• ข้าวกล้า สสฺสํ  rice seedlings
• ไม้ไผ่ เวฬุ  bamboo
• อ้อย อุจฺฉุ  cane
• ต้นไม้ใหญ่เจ้าป่า วนปฺปติ (มหารุกฺโข)  big tree
• ดอกบัว ปทุโม-มํ กมลํ อุปลํ อุปฺปลํ สโรชํ ปุณฺฑรีกํ  lotus
• ชบา ชปา  hibiscus
• ต้นหมามุ่ย กจฺฉุ  nettles
• น้ำเต้า ลาวุ  calabash
• เถาวัลย์ ลตา วิรู  vine
• หญ้า ติณํ  grass
• มัน เผือก มูโล-ลํ มูลโก-กํ yam, taro

ธรรมชาติ

• โลก โลโก
• ปรโลก โลกหน้า ปรโลโก
• ภพ ภโว ภวนํ
• ภูมิ ภูมิ
• สวรรค์ สคฺโค เทวโลโก
• นรก นิรโย
• นรกอเวจี อวิจิ อวีจิ อวิจิ อวีจิ
• ดาว ตารา ตารกา โชติ นกฺขตฺตํ
• ดาวหาง ดาวตก ธุมเกตุ
• แผ่นดิน ภู(มิ) ภูริ-รี ปฐวี ปถวี ธรณี ฉมา วสุธา วสุนฺธรา
• พระอาทิตย์ อาทิจฺโจ สุริโย ทิวากโร ทินกโร ภาณุ ภานุ
• พระจันทร์ จนฺโท จนฺทิมา นกฺขตฺตราชา สสี
• พื้น ตลํ
• พื้นใต้ดิน บาดาล นาคพิภพ ปาตาลํ
• ฝั่ง ติรํ
• ฝั่งนี้ ฝั่งใน ภายใน โอรํ
• ฝั่งอื่น ฝั่งนอก ฝั่งโน้น ปารํ
• เกาะ ทวีป ทีโป
• ภูเขา ปพฺพโต คิริ
• ภูเขาหินล้วน เสโล
• เขาพระสุเมรุ สิเนรุ
• ซอกเขา กนฺทโร-รา คพฺภรํ
• เงื้อมเขา ปพฺภาโร
• ถ้ำ (คิริ)คุหา (คิริ)คูหา คพฺภรํ
• ดิน ดินร่วน ปํสุ(โก)
• ดิน ดินเหนียว มตฺติกา
• เปือกตม โคลน กทฺทโม จิกฺขลฺลํ
• หิน ศิลา สิลา อมฺโภ อสฺมา ปาสาโณ อุปโล
• แผ่นหิน ปาสาโณ
• หินลับมีด นิสโท
• กรวด วาลุกา
• ทราย อุรุ วาลุกา
• ครั่ง ลาขา
• ขี้ผึ้ง สิตฺถํ สิตฺถกํ
• ธาตุ ธาตุ
• ฝุ่น ผง ธุลิ-ลี ธูลิ-ลี ปํสุ(โก) จุณฺโณ-ณํ
• กองฝุ่น ปํสุกูลํ
• น้ำ อุทกํ ชลํ วาริ อมฺพุ อาโป
• ธาตุน้ำ อาโปธาตุ
• ทะเล ชลธิ สินฺธุ อณฺณโว สาคโร (มหา)สมุทฺโท
• ห้วงน้ำ น้ำท่วม โอโฆ
• บึง วาปี ตลาโก ตฬาโก
• สระ สโร สรํ
• สระที่เกิดเอง ชาตสฺสโร ชาตสฺสรํ
• ลำธาร ธารน้ำ ปทโร ธารา กุนฺนที กุนที (แม่น้ำน้อย)
• แม่น้ำ นที
• แม่น้ำสินธู สินฺธู
• แม่น้ำสรภู สรภู
• ฝน เทโว วสฺสํ
• ฝน เม็ดฝน วุฏฺฐิ
• กระแส กระแสน้ำ โสตํ
• คลื่น อูมิ วีจิ
• สายฟ้า อสนิ อสนิ วิชฺชุ วิชฺชุลตา
• ฟ้าผ่า อสนิปาโต
• ไฟ ปาวโก อคฺคิ เตโช ทโห ธุมเกตุ สนฺตาโป ทหนํ ทหณํ
• ธาตุไฟ เตโชธาตุ
• ไฟป่า ทวฑาโห ทวทาโห
• เปลวไฟ ชาลา สิขา อจฺจิ
• ประกายไฟ วิปฺผุลิงฺคํ ผุลิงฺคํ
• ควัน ควันไฟ ธุโม ธูโม
• เขม่า มสิ
• ลม วาโย วายุ
• อากาศ อากาโส
• หลุม กาสุ
• ช่อง รู โพรง สุสิรํ ฉิทฺทํ
• แสงสว่าง รัศมี โอภาโส อาโลโก ปทีโป ปภา อาภา นารา รํสิ รสฺมิ
• เสียง สโร
• เสียง ศัพท์ สทฺโท
• เสียงก้อง โฆโส
• (เสียง)ไพเราะ มธุร มญฺชุ มญฺชุก (คุณ.)
• กลิ่น คนฺโธ
• รส รโส
• สังขาร สงฺขาโร
• ลม วาโต
• ลมตะวันออก ปุรตฺถิมวาโต
• ลมตะวันตก ปจฺฉิมวาโต
• ลมเหนือ อุตฺตรวาโต
• ลมใต้ ทกฺขิณวาโต
• ลมมีธุลี สรชวาโต
• ลมไม่มีธุลี อรชวาโต
• ลมหนาว สีตวาโต
• ลมร้อน อุณฺหวาโต
• ลมพัดเบาๆ ปริตฺตวาโต
• ลมพัดแรง อธิมตฺตวาโต

 

ทิศ

• ทิศ ทิศใหญ่ ทิสา โกโณ
• ทิศเหนือ อุทีจิ-จี
• ทิศอุดร ทิศเบื้องซ้าย อุตฺตโร-รา-รํ อุตฺตรทิสา
• ทิศใต้ อปาจิ-จี อวาจี
• ทิศเบื้องขวา ทกฺขิณทิสา
• ทิศตะวันออก ปราจีน ปาจี ปาจีนํ อคฺคิ(นิ)โกโณ อปรา
• ทิศเบื้องหน้า, บูรพา ปุพฺพา ปุพฺพทิสา 
• ทิศมีในเบื้องหน้า, ปุริมทิศ ปุริมทิสา ปุรตฺถิมทิสา ปุรตฺถา
• มีในเบื้องหน้า/มีในทิศตะวันออก ปุรตฺถิม ปาจีน(ก) ค.
• ทิศตะวันตก ปัศจิม ปตีจิ-จี ปจฺฉา นิ.
• ทิศมีในเบื้องหลัง ปจฺฉิมา ปจฺฉิม(า)ทิสา
• มีในเบื้องหลัง/มีในทิศตะวันตก ปจฺฉิม ค.
•  
• ทิศน้อย ทิศเฉียง อนุทิสา
  ทิศเฉียง ระหว่างทิศ มุม วิทิสา
• ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ อีสาน อีสานํ
  ปุพฺพุตฺตรา ปุพฺพุตฺตรทิสา อุตฺตรานุทิสา
  อุตฺตรา อนุทิสา
• ทิศตะวันออกเฉียงใต้ อาคเนย์ อาคเณยฺโย
  ปุพฺพทกฺขิโณ-ณํ ปุพฺพทกฺขิณาทิสา  ปุรตฺถิมา อนุทิสา
  ทกฺขิณอนุทิสา ทกฺขิณานุทิสา อปรทกฺขิณา
• ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ทิศพายัพ
  ปจฺฉิมุตฺตรา ปจฺฉิมุตฺตรทิสา ปจฺฉิมาอนุทิสา
• ทิศตะวันตกเฉียงใต้ หรดี หรติ ทกฺขิณปจฺฉิมา ปจฺฉิมทกฺขิณา
•  
• ทิศเบื้องบน อุปริมา อุปริมทิสา อุตฺตรา อุคฺคโม อุคฺคมนํ
• ทิศมีในเบื้องต่ำ ทิศเบื้องต่ำ เหฏฺฐิมา เหฏฺฐิมทิสา
  ทิศเบื้องล่าง, ทิศเบื้องต่ำ อธรา
•  
• ทิศตรงข้าม ปฏิทิสา
• ส่วนแห่งทิศ ทิสาภาโค

 

สถานที่

• บ้าน เรือน เคหํ เคโห ฆรํ
• ที่อยู่ นิเวสนํ วสนฏฺฐานํ เวสฺโม
• ที่อาศัย ที่พัก เรือน อาวสโถ อชฺฌาวสโถ
• ที่พักกลางคืน รตฺติฏฺฐานํ
• ที่พักกลางวัน ทิวาฏฺฐานํ
• ที่พักกลางคืนและที่พักกลางวัน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ
• (หมู่)บ้าน คาโม คามโก (ก สกัตถะ)
• ประชุมแห่งบ้าน คามโก
• กุฏิ กุฎี กุฏิ กุฏิกา กุฏิกํ
• อาศรม อาศรมบท อสฺสโม อสฺสมปทํ
• วัด อาวาโส อาราโม วิหาโร
• สวน อาราโม อุยฺยานํ
• นา เขตฺตํ
• เจดีย์ สถูป เจติยํ; เจติโย [รูป เจติโย พบ 3 แห่ง ในไตร.] ถูโป
• ยอด ถูโป
• ปราสาท ปาสาโท  พื้นปราสาท ปาสาทตลํ
• อาคาร อ-อาคาโร-รํ  อาคารโก; อคฺคํ (รูปย่อของ อคารํ)
• ศาลา โรง สาลา
• โรงเรียน ปาฐาคาโร-รํ ปาฐสาลา สิปฺปสาลา
• โรงพยาบาล อาโรคฺยสาลา คิลานสาลา
• ห้อง คพฺโภ โอวรโก โอวรกํ
• ห้องเรียน ปาฐคพฺโภ
• ห้องนอน สยนคพฺโภ
• ห้องน้อย โอวรโก โอวรกํ
• ที่นอน สยนํ เสนํ เสยฺยา
• ฟูก เบาะ ที่นอน ภิสิ
• เตียง มญฺโจ มญฺจโก
• ที่นั่ง อาสนะ ผ้าปูนั่ง อาสนํ นิสีทนํ
• ตั่ง ปีฐํ ตั่งน้อย ปีฐิกา
• เก้าอี้ โกจฺฉํ
• ที่อยู่อาศัย ที่นอนและที่นั่ง เสนาสนํ เสยฺยาสนํ อุปสฺสยํ
• ที่ ที่ตั้ง ฐานํ
• โอกาส ที่ว่าง เวลาว่าง โอกาโส
• สถานที่สบาย/สำราญ/ผาสุก
  ผาสุกฏฺฐานํ ยถาผาสุกฏฺฐานํ (ที่มีความสำราญอย่างไร)
• โรงอุโบสถ อุโบสถ โบสถ์ อุโปสถคฺคํ อุโปสถาคาโร
• ห้อง/โรงอาหาร หอฉัน ภตฺตคฺคํ อุปฏฺฐานสาลา อาสนสาลา
• โรงทาน ทานคฺคํ  (อคฺค รูปย่อของ อคารํ)
• ที่บำรุง ที่อุปัฏฐาก อุปฏฺฐานํ
• ที่นิมนต์ นิมนฺตนฏฺฐานํ
• ที่มาดื่มน้ำ อาปานภูมิ
• ซุ้มประตู โกฏฺฐโก
• โรงไฟ อคฺคิสาลา
• ศาลาเรือนไฟ ชนฺตาฆรสาลา
• เรือนไฟ ชนฺตาฆรํ
• ที่บำเรอไฟ ที่บูชาไฟ อคฺคิปริจรณฏฺฐานํ
• กัปปิยกุฎี กปฺปิยกุฏิ
• ที่แอบที่ซ่อน(ตัว) ที่หลีกเร้น เลนํ-ณํ
• ที่จงกรม จงฺกโม จงฺกมนํ จงฺกมฏฺฐานํ
• โรงจงกรม จงฺกมนสาลา
• บ่อน้ำ อุทปาโน ปปา
• ศาลาบ่อน้ำ อุทปานสาลา
• ศาลาที่พัก วิสฺสมนสาลา
• สระโบกขรณี โปกฺขรณี
• มณฑป มณฺฑโป มณฺฑปํ
• สระ สโร สรํ
• ห้องน้ำ ห้องส้วม วัจจกุฎี วจฺจกุฏิ
• ป่าช้า สุสาน สุสานํ
• ป่าช้า/สุสานฝังศพ อามกสุสานํ
• ป่าช้า/สุสานเผาศพ อาฬาหนํ
• ตะแลงแกง, สถานที่นำ(นักโทษ)มาฆ่า อาฆาตนํ
• ระเบียง หน้ามุข อาลินฺโท ปมุขํ ปริยาคาโร ปริยาคารํ ปาฆณํ
• คอก วโช
• คอกวัว โคกุลํ คุฏฺฐํ โคฏฺฐํ
• รัฐ แคว้น ประเทศ รฏฺฐํ วิชิตํ
• ตำบล เมือง บ้านเมือง ประเทศถิ่น ชนปโท
• สถานที่ ประเทศ ถิ่นที่ เทโส ปเทโส
• ที่ต่างถิ่น วิเทโส (ประเทศอันต่าง)
• นิคม นิคโม
• เมือง นครํ -ธานี ปุรี ปุรํ มณฺฑิโร มณฺฑิรํ
• เมืองใหญ่ มหานคร ราชธานี อคฺคนครํ metropolis
• เทพนคร เมืองสวรรค์ เทวนครํ
• เมืองอสูร อสุรปุรํ
• ประตูเมือง ซุ้มประตูเมือง โคปุรํ
• หมู่บ้าน คาโม village
• ที่ทำงานในหมู่บ้าน คามกมฺมกรณฏฺฐานํ
• ประเทศฝ่ายทิศใต้ เมืองแถบใต้ ทกฺขิณาปโถ
• ประเทศชายแดน ปจฺจนฺต ปจฺจนฺติม ปจฺจนฺติมชนปโท
•  
• ถนน ทาง มคฺโค ปโถ ปนฺโถ ปชฺโช
• ตรอก ถนน ทางเดิน วีถิ รจฺฉา รถิกา วิสิขา
• ถนนที่นายจ้างอยู่ ภตกวีถิ  (ถนนอันเป็นที่อยู่ของนายจ้าง)
• ถนนตัน ตรอกตัน พฺยูโห
• ทางสามแยก สิงฺฆาฏกํ
• คูเมือง ปริขา
• ชิงช้า โทลา
• สะพาน เสตุ สงฺกมนํ
• เขตแดน สีมา มริยาทา เวลา สีมนฺโต อนฺโต ปริยนฺโต อนฺตรํ
• รั้ว วติ(กา) ปากาโร ปริกฺเขโป
• กำแพง ปากาโร วรโณ อุทฺทาโป อุทฺทาโม วติ ภิตฺติ อุปการิกา กุฑฺฑํ
• ที่ใกล้ มูลํ  (ฐานํ)
• ที่ใกล้ สำนัก สนฺติกํ (ฐานํ)

 

นิบาตเกี่ยวกับที่-สถานที่

• ในที่สูง อุจฺจํ
• ในเบื้องบน อุทฺธํ อุปริ
• ในเบื้องต่ำ/ล่าง นีจํ อโธ
• ในภายใต้ ในข้างใต้ ข้างล่าง เหฏฺฐา
• ในฝั่งใน/นี้ โอรํ
• ในฝั่งนอก/โน้น ปารํ
• ในภายใน อนฺโต อชฺฌตฺตํ
• ในภายนอก ติโร พหิ พหิทฺธา พาหิรา พาหิรํ
• ในที่ไกล อารา อารกา
• ในโลกอื่น หุรํ
• ในโลกหน้า เปจฺจ
• ริม ใกล้ ทั้งสองข้าง อภิโต
• ข้างหน้า ปุรโต ปรโต
• ข้างหลัง ปจฺฉโต ปิฏฺฐิโต
• ในที่ข้างหน้า เฉพาะหน้า อภิโต
• ในที่ต่อหน้า สมฺมุขา อาวิ อาวี
• ในที่ลับหลัง ปรมฺมุขา ปรมฺมุขํ
• ในที่แจ้ง ที่แจ้ง อาวิ อาวี
• ในที่ลับ รโห
• ในระหว่าง อนฺตรา อนฺตเรน
• ในระหว่างแห่งต้นสาละคู่ ยมกสาลานํ อนฺตเรน
• ในระหว่างกรุงราชคฤห์กับเมืองนาลันทา
  อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาฬนฺทํ
• ในระหว่างนครและวิหาร นครสฺส จ วิหารสฺส จ อนฺตรา
• ในระหว่างแห่ง(หมู่)บ้าน คามนฺตเร
• ในระหว่างแห่งบริษัท 4 จตุปริสนฺตเร
• ในระหว่างแห่งพวกเธอ ตุมฺหากํ อนฺตเร
• ในระหว่างแห่งมหาชน มหาชนสฺส อนฺตเร
• ในระหว่างแห่งผ้าเหล่านั้น เตสํ วตฺถานํ อนฺตเร
• ในระหว่างแห่งภิกษุสงฆ์เป็นอันมาก
  มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส อนฺตเร
• ระหว่างแห่งพระรัศมีมีวรรณะ 6 ฉพฺพณฺณรํสีนํ อนฺตเร
• ในระหว่างแห่งโคผู้คือเหล่าพระขีณาสพ ขีณาสวอุสภานํ อนฺตเร
• ต่อมา ถัดมา หลังจากนั้น อนนฺตรํ
• ไม่มีระหว่าง ติดต่อกันไป ติดต่อกันเรื่อยไป ไม่มีอะไรคั่นในระหว่าง ลำดับ อนนฺตร
• ในแนวขวาง ติริยํ
• ณ ส่วนข้างหนึ่ง เอกมนฺตํ
• ในที่รอบๆ ในที่ใกล้ โดยรอบ สมนฺตา สมนฺตโต สามนฺตา ปริโต
• ในส่วนเดียว ร่วมกัน เป็นอันเดียวกัน เอกชฺฌํ
• จนถึงพรหมโลก ยาว พฺรหฺมโลกา

อื่นๆ

• ในที่(เดิม)ของตน สกฏฺฐาเน ยถาฐาเน
• ในที่ที่เราบอกไว้ มยา วุตฺตฏฺฐาเน คตคตฏฺฐาเน
• ในฐานะอันเลิศ อคฺคฏฺฐาเน
• ในที่ท่ามกลาง มชฺฌิมฏฺฐาเน (ในที่มีในท่ามกลาง)
• ในท่ามกลางหมู่บ้าน คามมชฺเฌ (ในท่ามกลางแห่งหมู่บ้าน) #เคหมชฺเฌ วิหารมชฺเฌ จตุปริสมชฺเฌ*
• ในฐานะอันไม่พึงรักษา อรกฺขิตพฺพฏฺฐาเน
• ในที่เป็นที่อยู่ ในที่่อยู่ วสนฏฺฐาเน
• ในที่ที่ตนนั่ง อตฺตโน นิสินฺนฏฺฐาเน
• ในที่แห่งเท้า ปาทฏฺฐาเน
• ในที่ดอน ถลฏฺฐาเน
  ในที่ลุ่ม นินฺนฏฺฐาเน
• ในที่แห่งตนบังเกิดแล้วๆ
  นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน
• ในที่ควรหัวเราะ
  หสิตพฺพฏฺฐาเน หสนฺติ
• ในที่ใกล้ อาสนฺนฏฺฐาเน
• ในที่เดียวกัน เอกฏฺฐาเน วสนฺตา
• ในที่ตามที่ชอบใจ ยถารุจิตฏฺฐาเน
• ในฐานะแห่งพี่สาว เชฏฺฐธีตุฏฺฐาเน
• ในฐานะแห่งอัครมเหสี อคฺคมเหสิฏฺฐาเน
• #มาตุฏฺฐาเน, อาจริยฏฺฐาเน

สมาส (อัพยยีภาวะ)

• (ภาย)ในเมือง อนฺโตนครํ, นครสฺส อนฺโต, อนฺโตปุรํ
• (ภาย)ในปราสาท อนฺโตปาสาทํ
• (ภาย)ในวิหาร อนฺโตวิหารํ, วิหารสฺส อนฺโต
• (ภาย)ในอเวจี อนฺโตอวีจิ
• (ภาย)นอกเมือง พหินครํ
• (ภาย)นอกหมู่บ้าน พหิคามํ
• (ภาย)นอกม่าน พหิสาณิ(ยํ)
• (ภาย)นอกภูเขา ติโรปพฺพตํ
• (ภาย)นอกกำแพง ติโรปาการํ
• (ภาย)นอกฝา(เรือน) ติโรกุฑฺฑํ
• (เบื้อง)บนปราสาท อุปริปาสาทํ
• (เบื้อง)บนเตียง อุปริมญฺจํ
• (ภาย)ใต้เตียง เหฏฺฐามญฺจํ
• (ภาย)ใต้ปราสาท เหฏฺฐาปาสาทํ
• (ภาย)ใต้ตั่ง เหฏฺฐาปีฐํ
• ระหว่างทาง อนฺตรามคฺคํ
• ระหว่างถนน อนฺตรวีถิ(ยํ)
• ระหว่างบ้าน อนฺตรฆรํ
• ใกล้เมือง อุปนครํ
• ใกล้แม่น้ำคงคา อนุคงฺคํ อุปคงฺคํ
• ใกล้ป่า อนุวนํ
• ตามฝั่ง อนุตีรํ
• หลังรถ อนุรถํ
• ในที่ใกล้เท้า แทบเท้า ปาทมูเล

ยาน พาหนะ

• รถ รโถ
• รถม้า อสฺสรโถ
• ยาน ยานํ
• พาหนะ วาหนํ
• ยนต์ เครื่องกลไก ยนฺตํ
• เกวียน สกฏํ
• เรือ นาวา โปโต

อาหาร

• ข้าว อนฺนํ  cooked rice
• ข้าวและน้ำ อนฺนปานํ   rice and water
• ข้าวสุก โอทโน  cooked rice
• ข้าวสวย ภัตร ภตฺตํ   cooked rice
• ข้าวปายาส (ระคนด้วยน้ำนม) (ขีร)ปายาโส
• ข้าวปายาสมีน้ำน้อย นิรุทกปายาโส  rice milk
• ก้อนข้าวปายาส ปายาสปิณฺโฑ  a lump of rice
• คำข้าว อาโลโป กวโฬ กวโล กพโฬ กพโล
• แกง สูโป  soup
• กับข้าว พฺยญฺชนํ   dishes, things eaten with rice
• บิณฑบาต ปิณฺฑปาโต  food offering to a monk
• ขนม ปูโว ปูโป  sweets candy
• ขนมสด กุมฺมาโส
• ขนมแห้ง ข้าวตู สตฺตุ
• มื้ออาหาร อาหาโร ภตฺตํ  meal
• อาหารเช้า ปาตราโส  breakfast
• อาหารเที่ยง มชฺฌนฺติกาโส?  lunch
• อาหารเย็น สายมาโส  dinner
• อาหาร ของกิน ภกฺโข ภกฺขํ ภกฺขา
• ภิกษา (อาหารได้จากการขอ) ภิกฺขา  alms (given to Buddhist monks)
• เนื้อ มํสํ   meat
• เนื้อหมู สูกรมํสํ   pork
• (เนื้อ)ปลา มจฺโฉ  fish (meat)
• เนื้อและปลา มจฺฉมํสํ  fish and meat
• เนื้ออร่อย มธุรมํสํ   delicious meat
• เนื้อที่เหลือ เสสมํสํ  leftover meat
• เนื้อที่เก็บไว้ ฐปิตมํสํ   kept meat
• เนื้อเดน  วิฆาสํ (มํสํ) วิฆาโส (อาหาโร)  remains of food, scraps
• เนื้อเดนสิงโต  สีหวิฆาสํ
• เนื้อเดนเสือ(โคร่ง)  พฺยคฺฆวิฆาสํ
• เนื้อเดนเสือเหลือง  ทีปิวิฆาสํ
• เนื้อเดนเสือดาว  ตฺรจฺฉวิฆาสํ
• เนื้อเดนสุนัขป่า  โกกวิฆาสํ
• เนื้อเหี้ย โคธมํสํ  water-monitor meat
• ปลา มจฺโฉ  fresh fish
• ปลาสด อลฺลมจฺโฉ อามมจฺโฉ  fresh fish
• ปลาดิบ อามมจฺโฉ  raw fish
• ปลาแห้ง สุกฺขมจฺโฉ  dried fish
• ปลาร้า ปลาจ่อม ปูติมจฺโฉ  pickled fish
• ปลาเค็ม โลณมจฺโฉ  salted fish
• ปลาย่าง ปลาเผา องฺคารปกฺกมจฺโฉ  grilled fish
• ผลไม้ ผลํ (ชมฺพุผลํ กทลิผลํ อมฺพํ/อมฺพผลํ) fruit
• ผลไม้ต่างๆ นานาผลานิ   various fruits
• ข้าวปลายเกรียน ปลายข้าว กาณาชกํ กาณาชิกํ   broken rice, broken-milled rice
• ปลายข้าว มีน้ำส้ม(น้ำผักดอง)เป็นที่สอง, ปลายข้าว กับน้ำผักดอง "กาณาชกํ พิลงฺคทุติยํ" (ข้าวปลายเกรียน มีน้ำส้ม(น้ำผักดอง)เป็นที่สอง) broken rice and pickled vegetables
• ของควรเคี้ยว ขาทนียํ ขชฺชํ ขชฺชกํ  food fit to be chewed; snack
• ของควรบริโภค โภชนํ โภชนียํ โภชฺชํ   food fit to be eaten
• ของควรเคี้ยวควรบริโภค ขาทนียโภชนียํ ขชฺชโภชฺชํ   food fit to be chewed or eaten

น้ำ เครื่องดื่ม

• น้ำ (ทั่วไป) อุทกํ   water
• น้ำดื่ม (น้ำเปล่า) ปานียํ   drinking water
• น้ำ(เครื่อง)ดื่ม เครื่องดื่ม ปานะ ปานํ ปานกํ (soft) drink
• น้ำมะม่วง อมฺพปานํ อมฺพปานกํ   mango juice
• (น้ำ)กาแฟ กาผิปานํ   coffee
• อัฏฐบาน อฏฺฐปานํ  8 types of juice
• น้ำอ้อย น้ำตาล น้ำอ้อยงบ ผาณิตํ คุโฬ โคโฬ  cane juice, sugar
• น้ำพุทรา มธุกปานํ   Indian-jujube juice
• ยาคู อาหารเหลว ยาคุ  gruel
• ยาคูแข้น โภชฺชยาคุ (ยาคูที่เข้มข้นกว่าปกติ เช่นข้าวต้ม จัดเป็นโภชนะ)
• น้ำผึ้ง มธุ   honey
• สุรา เหล้า น้ำเมา สุรา มชฺชํ; เมรยํ (ยังไม่ได้กลั่น) liquor alcohol whisky wine
• หิวข้าว ฉาต
• กระหายน้ำ หิวน้ำ ปิปาสิต

ผ้า อาภรณ์ วตฺถาภรณานิ

• ผ้า วตฺถํ cloth
• ผ้าอาบน้ำ อุทกสาฏิกา  cloth for bathing
• ผ้าฝ้าย โขมํ  fiber cloth
• ผ้าขนสัตว์ กมฺพลํ  woolen cloth
• ผ้าไหม โกเสยฺยํ silk
• ผ้าฝ้ายแบบหนามักมีสีขาวไม่มีลาย กปฺปาสิกํ  calico
• ผ้าห่ม (ขนสัตว์ กันหนาว) กมฺพลํ  blanket
• ผ้าใหม่ อหตํ  (ผ้าอันอะไรๆ ไม่ขจัดแล้ว)
• ชายผ้า ทสา ทุสฺสนฺโต hem (of a garment)
• เครื่องนุ่งห่ม สาฏกํ garment
• สบง อันตรวาสก อนฺตรวาสโก inner garment
• ผ้านุ่ง นิวาสนํ lower garment
• จีวร อุตฺตราสงฺโค ผ้าห่ม ปารุปนํ
  (สำหรับห่มด้านบนลงมา) upper garment
• เสื้อ เสื้อคลุม สาฏิกา
• รัดเอว กฏิพนฺธนํ  girdle
• รัดสะโพก เมขลา  girdle of a woman
• สร้อย/กำไล/มือ/เท้า กำไล วลยํ  bangle
• กำไลมือ เกยูรํ   bangle for arm วลยํ กฏกํ  bracelet
• กำไลเท้า นูปุโร  bangle for feet
• รัดประคด เข็มขัด กายพนฺธนํ   belt
• ดอกไม้บนศีรษะ เทริด มงกุฎดอกไม้ เสขโร chaplet
• เครื่องประดับ ปสาธนํ  decorations jewelry
• เครื่องประดับคอ คีเวยฺยํ  collar
• จูฬามณิ  crest-gem
• มงกุฏ กิรีฏํ  crown
• diadem อุณฺหีสํ มงกุฎ รัดเกล้า พระราชอำนาจ พระฐานันดรศักดิ์
• ต่างหู กุณฺฑลํ  ear-ring
• garland มาลา
• ผ้าเช็ดหน้า หตฺถปุญฺฉนํ handkerchief
• หมวก สีสาวรณํ นาฬิปตฺโต hat
• jacket กญฺจุโก overcoat ทีฆกญฺจุโก
• สร้อยคอ หาโร คีวาภรณํ necklace
• ointment fragrant วิเลปนํ
• น้ำหอม ของหอม สุคนฺโธ perfume
• การอบ(กลิ่น) วาสนํ perfuming
• เข็ม สลากา pin
• rag นนฺตกํ
• แหวน องฺคุลิมุทฺทา ring แหวนตรา มุทฺทิกา signet ring
• รองเท้า ปาทุ ปาทุกา shoe รองเท้าแตะ? อุปาหนํ sandals
• scent คนฺธสาโร
• smoking pipe ธูมเนตฺตํ
• สบู่ นหานียํ soap
• สร้อยไข่มุก มุตฺตาวลิ string of pearls
• ผงอาบน้ำ? วาสจุณฺณํ toilet powder
• toilet box วาสกรณฺโฑ
• ผ้าเช็ดหน้า? มุขปุญฺชนํ towel
• ผ้าโพกหัว สีสเวฐนํ turban
• ร่ม ฉตฺตํ umbrella
• veil มุขาวรณํ
• ไม้เท้า(คนแก่) กตฺตรยฏฺฐิ walking stick
• นาฬิกา โหราโลจนํ watch

บ้าน ส่วนประกอบ อุปกรณ์

• ยุ้ง ฉาง โกฏฺฐํ barn
• ซุ้ม/ห้องอาบน้ำ นหานโกฏฺฐโก bathing closet
• คาน ตุลา beam
• ห้องนอน สยนิฆรํ bedroom
• แผ่นกระดาน ผลโก board
• ลิ่ม กลอน อคฺคลํ bolt
• อิฐ จยนิฏฺฐกา brick
• ซีเมนต์ กาฬจุณฺณํ cement
• compound องฺคณํ
• ห้องอาหาร โภชนสาลา dining-room
• ประตู ทฺวารํ door
• ประตูเรือน ประตูบ้าน เคหทฺวารํ
• กรอบประตู ทฺวารพาหา door-frame
• drawing-room ปฏิกฺกมนํ
• eaves นิมฺพํ
• โรงรถ รถสาลา garage
• ซุ้มประตู ประตูใหญ่? ทฺวารโกฏฺฐโก gate
• กุสูโล granary
• โรง, ห้องโถง สาลา hall
• เตา เตาไฟ อุทฺธนํ hearth
• บานพับ ทฺวาราวฏฺฏโก hinge
• ห้องชั้นใน โอวรโก inner room
• กุญแจ กุญฺจิกา ตาโฬ key
• รูกุญแจ กุญฺจิกาวิวรํ keyhole
• ห้องน้ำ วจฺจกุฏิ lavatory
• ปูนขาว เสตจุณฺณํ lime
• จยนาเลโป mortar (ครก; ส่วนผสมของปูนขาวหรือซีเมนต์กับทรายและน้ำ; โบกปูน)
• เสา ถมฺโภ pillar
• เรือนยอด อาคารที่มีหลังคาเป็นยอดแหลม กูฏาคาโร กูฏาคารํ pinnacle
• ไม้กลอนหลังคา ไม้จันทัน โคปานสิ rafter
• หลังคา ฉทนํ roof
• ห้อง คพฺโภ room
• โรงม้า อสฺสสาลา stable
• บันได โสปาโณ โสปาโน stair
• โรงเก็บของ อุทฺโทสิโต store
• terrace เวทิกา
• verandah อาลินฺโท
• ธรณีประตู อุมฺมาโร threshold
• ท่อนไม้ กฏฺฐํ ทารุ timber
• top-plate ปกฺขปาโส
• พื้นชั้นบน? ปาสาทตลํ upper floor
• ฝา ภิตฺติ wall
• wall-plate สงฺฆาโฏ
• หน้าต่าง วาตปานํ window
• บานหน้าต่าง กวาฏํ window shutter
• หน้าต่างที่มีมุข window with a balcony สีหปญฺชโร
• อาคารผู้หญิง อิตฺถาคารํ โอโรโธ women's apartments

สิ่งของ

• ทรัพย์ สมบัติ ธนํ โภโค สมฺปตฺติ วิภโว สาปเตยฺยํ กฏุมฺพํ กุฏุมฺพํ ทพฺพํ
• สิ่งของ ภณฺฑํ ภณฺฑกํ
• สิ่งของของตน สนฺตกํ (อันเป็นของมีอยู่(ของตน))
• เงิน หิรญฺญํ
• เงินตรา รูปิยํ กหาปณํ
•  

สิ่งของภายในบ้าน เคหภณฺฑานิ

• เถ้า ฉาริกา ash
• ตะกร้า ปิฏกํ basket
• ถุง ปสิพฺพโก bag
• เตียง มญฺโจ มญฺจโก  bed
• ผ้าคลุมเตียง มญฺจตฺถรณํ bedsheet
• เศษผ้า ผ้าขี้ริ้ว ผ้าเก่า ปิโลติกา ปิโลติกาขณฺฑํ  rag, dust cloth
• ม้านั่ง นิสีทนผลโก bench
• หีบหมาก กล่องหมาก ตมฺพูลเปฬา betel server
• ขวด นาฬิกา นาฬิกา
• หีบ กล่อง มญฺชูสา ฆรํ box
• ไม้กวาด สมฺมชฺชนี broom
• แปรง วาลณฺฑูปโก brush
• พรม โกชโว  carpet rug
• เก้าอี้ ปีฐํ chair
• ถ่าน องฺคาโร  charcoal
• corn-measure นาฬิ
• บัลลังก์ ปลฺลงฺโก  couch
• ถ้วย จสโก cup
• โต๊ะเขียนหนังสือ เลขนผลกํ  desk, writing table
• จาน ถาลิ dish
• เก้าอี้นั่งเล่น อาสนฺทิ easy chair
• ไฟ อคฺคิ fire
• วัตถุที่กำลังติดไฟ อลาตํ firebrand
• fire-place อุทฺธนํ
• ไม้ฟืน ทารุ อินฺธนํ firewood
• เครื่องเรือนไม้ ทารุภณฺฑํ furniture
• ขวดแก้ว กาจตุมฺโพ glass-bottle
• เครื่องแก้ว กาจภณฺฑํ glassware
• กระเป๋าถือ ปจฺฉิ hand-basket
• กระเป๋าถือ ปสิพฺพโก purse
• ตุ่ม อรญฺชโร jar (big)
• เหยือก กุณฺฑิกา jug
• มีด สตฺถํ ฉุริกา knife
• ทัพพี ทพฺพิ ladle
• โคมไฟ ปทีโป lamp
• ไส้ตะเกียง ทีปวฏฺฏิ lamp wick
• ถุงหนัง ภสฺตา ภสฺตฺรา leathern bag
• ฝา ปิธานํ lid
• ฝาหม้อ สราโว lid for a pot
• เสื่อ กิลญฺโช  mat
• กระจกเงา อาทาโส  mirror
• mortar อุทุกฺขโล
• มุ้ง มกสาวรณํ mosquito net
• เข็ม สูจิ needle
• สาก มุสโล pestle
• หมอน พิมฺโพหนํ pillow ปลอกหมอน จิมิลิกา pillow case
• จาน (กินข้าว) กํโส plate (to eat from)
• หม้อ จาฏิ  pot
• ที่รองหม้อ จุมฺพฏกํ  potstand
• เก้าอี้หวาย ภทฺทปีฐํ  rattan chair
• เชือก รชฺชุ  rope
• ตาชั่ง ตุลา  scales
• กรรไกร กตฺตริกา  scissors
• ที่นั่ง อาสนํ   seat
• จักรเย็บผ้า สิพฺพนยนฺตํ
  sewing machine
• ตะแกรง ปิฏฺฐจาลิกา  sieve
• กระโถนบ้วนน้ำลาย เขลมลฺลโก  spittoon
• ช้อน ทัพพี กฏจฺฉุ  spoon ladle
• หินบด, หินลับมีด นิสโท  whetstone, grinding stone
  ลูกหินบด นิสทโปโต-ตโก
• โต๊ะกินข้าว โภชนผลกํ  dining table
• สายหนัง วรตฺตา thong
• ด้าย สุตฺตํ ตนฺตุ thread
• ถาดสัมฤทธิ์ (สำริด) กํสาธาโร  bronze tray
• ถาด ปาติ  tray ถาดทองคำ สุวณฺณปาติ  golden tray
• ภาชนะ ภาชนํ vessel
• ภาชนะดิน อามตฺติกํ clay vessel
• ภาชนะสัมฤทธิ์ (สำริด) กํสภาชนํ  bronze vessel
• หม้อน้ำ ฆโฏ water-pot
• กระด้ง สุปฺโป winnowing basket

สิ่งก่อสร้าง บริขาร สิ่งต่างๆ ในวัด

• สิ่งก่อสร้าง บริขาร สิ่งต่างๆ ในวัด สมณปริกฺขารานิ
• หอฉัน ทานศาลา ทานสาลา alms hall
• แท่นบูชา ที่บูชา ปูชาสนํ altar shrine
• ธรรมาสน์ ธมฺมาสนํ pulpit
• หอระฆัง ฆณฺฏาตฺถมฺโภ belfry
• ระฆัง ฆณฺฏา bell
• ต้นโพธิ์ โพธิรุกฺโข bo-tree
• บาตร ปตฺโต bowl
• ที่กรองน้ำ ปริสฺสาวนํ water-strainer
• จีวร จีวรํ กาสาวํ yellow robe
• ภิกษุ ภิกฺขุ buddhist monk
• ธรรมทูต ธมฺมทูโต missionary
• สามเณร สามเณโร novice
• devotee ภตฺติมา
• chapter house สีมาฆรํ
• devotion สทฺธา
• doctrine ธมฺโม
• elderly monk เถโร
• enlightened one พุทฺโธ
• ไม่มีศรัทธา อสฺสทฺธ (คุณ.) faithless
• พระพุทธปฏิมา ปฏิมา image
• เรือนพระพุทธปฏิมา ปฏิมาฆรํ image house
• ห้องสมุด โปตฺถกาลโย library
•  
• วัด วิหาโร อาราโม monastery
• โรงธรรม ธรรมศาลา ธมฺมสาลา preaching hall
• ธรรมสภา ธมฺมสภา
• เจดีย์ เจติยํ pagoda
• ลานโพธิ์ โพธิองฺคณํ platform around a bo-tree
• ลานเจดีย์ เจติยงฺคณํ platform around a pagoda
• กระท่อม ปณฺณสาลา monks’ quarters
•  
• นักเทศก์ เทสโก preacher
• การแสดงธรรม เทสนา preaching
• หนังสือธรรมะ ธมฺมโปตฺถโก-กํ  dhamma book
• ตลับ ผอบ บรรจุพระธาตุ ธาตุกรณฺโฑ-ฑํ  relic casket

สิ่งต่างๆ เกี่ยวกับห้องเรียน

• โรงเรียน อาคารเรียน ปาฐาคาโร-รํ ปาฐสาลา สิปฺปสาลา  school / school building
• ห้อง คพฺโภ room
• ห้องเรียน ปาฐคพฺโภ classroom
• (กระดาน)ไวท์บอร์ด เสตผลกํ whiteboard
• ประตู ทฺวารํ  door
• หน้าต่าง วาตปานํ  window
• ย่าม กระเป๋า ปสิพฺพโก ถวิกา bag
• หนังสือ ปณฺณํ book 
• สมุด(จด) เลขนปณฺณํ notebook
• ปากกา เลขนี pen
• โต๊ะเขียนหนังสือ เลขนผลกํ  desk, writing table
• ที่นั่ง อาสนํ seat
• เก้าอี้ ปีฐํ chair
• ไม้กวาด สมฺมชฺชนี broom
• ถังขยะ ตะกร้าขยะ กจวรปิฏกํ  bin
• ขยะ กจวโร trash
• นาฬิกา นาฬิกา clock

รัตนชาติ แร่ธาตุ

• รัตนชาติ แร่ธาตุ รตนขณิชานิ   gems and minerals
• แก้ว รตนํ jewels, precious stones, gems, gemstone
• มณี แก้วมณี มณิ jewels, precious stones, gems, gemstone
• แก้วผลึก (แก้วหินสีขาวสลัว) ผลิโก milky quartz, crystal glass
• เพชร วชิรํ diamond
• เพชรตาแมว เวฬุริยํ cat’s-eye
• แก้วประพาฬ ปวาลํ coral
• ทับทิม โลหิตงฺโก ruby
• นิล มรกต อินฺทนีโล sapphire
• มรกต มรกตํ emerald
• บุษราคัม ผุสฺสราโค topaz
• lapis lazuli นีลมณิ
• มุก มุตฺตา pearl
• ทอง ทองคำ สุวณฺณํ จารุ ชาตรูปํ กาญฺจนํ กนกํ gold
• เงิน สชฺฌุ รชตํ silver
• ทองแดง ตมฺพํ ตามฺพํ copper
• ดีบุก ติปุ tin
• ตะกั่ว ติปุ lead
• ทองเหลือง รีรี อารกูโฏ brass
• สำริด กํโส bronze
• เหล็ก อโย กาลายสํ iron
• ตะกั่วดำ, กราไฟต์ อพฺภกํ plumbago, graphite
• ปรอท ปารโท quicksilver

โลกธาตุ จักรวาล

• โลกธาตุ จักรวาล โลกธาตุ จกฺกวาโล-ลํ จกฺกวาโฬ-ฬํ
• โลก โลโก  world earth
• เมฆ วลาหโก เมโฆ  cloud
• เมฆฝน วลาหโก  nimbus, rain cloud
• เย็น หนาว สีตํ  cold
• ความร้อน อุณหํ  heat
• พระจันทร์ จนฺโท  moon
• ดาวเคราะห์ คหตารา  planet
• ดาวหาง ธูมเกตุ  comet
• กลุ่มดาว นกฺขตฺตํ   constellation
• อุกกาบาต อุกฺกาปาโต  meteor
• การขึ้นของพระอาทิตย์ สุริโยทโย  rising of the sun
• การขึ้นของพระจันทร์ จนฺโททโย  rising of the moon
• จันทคราส จนฺทคฺคาโห  eclipse of the moon
• สุริยคราส สุริยคฺคาโห  eclipse of the sun
• ไฟ อคฺคิ  fire
• สวรรค์ เทวโลก เทวโลโก สคฺโค  heaven
• นรก นิรโย  hell
• น้ำ ชลํ อุทกํ  water
• ลูกเห็บ กรกา  hail
• ฝนลูกเห็บ กรกวสฺสํ  hail-storm, sleet
• น้ำค้าง อุสฺสาโว ตุหินํ  dew
• หิมะ น้ำแข็ง หิมํ  ice
• หิมะ ตุหินํ   snow
• พายุหิมะ หิมปาโต  snow storm, blizzard
• ลม วาโต วายุ  wind
• แสงสว่าง อาโลโก  light
• แสงจันทร์ จนฺทิกา (อาภา)  moonbeams
• ความมืด อนฺธกาโร  darkness
• ฝน เทโว วสฺโส วสฺสํ  rain
• รุ้ง อินฺทธนุ  rainbow
• การหมุนรอบ ปริพฺภมณํ  rotation
• ท้องฟ้า อากาโส นภํ  sky
• สายฟ้า วิชฺชุ  lightning
• ฟ้าร้อง ถนิตํ  thunder
• สายฟ้า อสนิ  thunder bolt
• ราศีจักร ราสิจกฺกํ  zodiac

โลก แผ่นดิน

• โลก แผ่นดิน ปฐวี ปถวี  the earth
• antarctic zone วินตโก
• arctic zone กรวีโก
• ถ้ำ คุหา  cave
• ทวีป มหาทีโป  continent
• ประเทศ รฏฺฐํ  country
• ที่กันดาร กนฺตาโร  desert
• ฝุ่น ธูลิ  dust
• อาณาจักร อธิรชฺชํ  empire
• นา เขตฺตํ  field
• ป่า วนํ อรญฺญํ  forest
• ป่ามะม่วง อัมพวัน อมฺพวนํ  mango-grove
• สวน อาราโม อุยฺยานํ  garden
• กรวด สกฺขรา  gravel
• แผ่นดิน พื้นดิน พื้น ภูมิ ฉมา ground ถาลํ  land
• เกาะ ทีโป  island
• kingdom รชฺชํ
• market town นิคโม
• เหมือง อากโร  mine
• ภูเขา ปพฺพโต  mountain
• ยอดเขา คิริสิขรํ   mountain peak
• โคลน ตม ปงฺโก กลลํ  mud
• ขั้วโลกเหนือ สุทสฺสโน  north pole
• อีสธโร  north temperate zone
• ทาง มคฺโค  path
• เหว ปปาโต ตโฏ  abyss chasm gorge
• หน้าผา ปปาโต ปปาตตโฏ ปพฺพตสิขโร  precipice
• จังหวัด ปเทโส province อำเภออุปปเทโส sub province
• rugged land ชงฺคโล
• ที่ดอน ถลฏฺฐานํ, ถลํ (ฐานํ)
  ที่ลุ่ม นินฺนฏฺฐานํ, นินฺนํ (ฐานํ)
• หิน เสโล  rock
• ทราย สิกตา วาลิกา  sand
• ที่ตั้งบ้านเรือน ฆรวตฺถุ  site for a building
• ดิน มตฺติกา  soil
• ขั้วโลกใต้ อสฺสกณฺโณ south pole
• south temperate zone เนมินฺธโร
• หิน สิลา ปาสาโณ stone
• หนอง อนุโป swamp
• table-land สานุ
• หุบเขา อุปจฺจกา valley

ที่เก็บน้ำ และทางน้ำ

• ที่เก็บน้ำ และทางน้ำ ชลาสยา ชลมคฺคา  water deposits and water-ways
• ฝั่ง shore เวลา
• ฝั่ง กูลํ ตีรํ bank
• ฝั่งนอก ฝั่งไกล ปารํ further bank
• ฝั่งใน ฝั่งใกล้ โอรํ near bank
• ท่าเรือ ติตฺถํ ferry
• ท่าอาบน้ำ นหานติตฺถํ bathing place
• เรือ นาวา ship
• เรือ โทณิ นาวา boat
• เรือเล็ก โปโต ship’s boat
• เรือใบ ลการนาวา yacht
• เรือดำน้ำ อนฺโตทกนาวา submarine
• เรือรบ ยุทฺธนาวา man-of-war
• เรือพ่อค้า วาณิชนาวา merchant vessel
• แพ อุฬุมฺโป raft
• canal ชลมาติกา
• canoe ขุทฺทกโทณิ
• cascade นิชฺฌโร
• กัปตันเรือ นิยามโก captain of a ship
• คนเดินเรือ กะลาสี นาวิโก sailor
• ช่างประจำเรือ ยนฺติโก engineer of a ship
• ปลา มีโน fish
• เบ็ด พลิสํ fishhook
• หอยสังข์ สงฺโข conch
• หอยโข่ง หอยนางรม สิปฺปิกา oyster
• สาหร่าย เสวาโล vallisneria
• ลมเวรัมภะ เวรมฺภวาโต cyclone
• favorable wind อนุกูลวาโต
• opposite wind วิรุทฺธวาโต
• การเดินสมุทร สมุทฺทคมนํ voyage
• drain ปริขา
• ไซ ลอบ กุมินํ fish trap
• อวน ตาข่าย ชาลํ net
• เสาเรือ กูปโก mast
• ไม้พาย อริตฺตํ oar
• หางเสือเรือ โคฏวิโส rudder
• ใบเรือ ลกาโร sail
• pilot กณฺณธาโร
• น้ำเค็ม ขาโรทกํ salt water
• ถังเก็บน้ำ หนองน้ำ วาปี ชลาสโย tank
• บ่อน้ำ กูโป well
• บ่อหิน โสณฺฑิ rocky pool
• น้ำพุ ชลปสโว spring
• สระบัว อมฺพุชินี lotus pond
• สระบัว โปกฺขรณี pond
• สระน้ำ บ่อ โสพฺโภ pool
• น้ำท่วม โอโฆ flood
• น้ำท่วมใหญ่ มโหโฆ great flood
• ทะเลสาบ โลณี lagoon หนองน้ำ; อ่างเกลือ
• ทะเลสาบ lake สโร ตฬาโก small lake ปลฺลาลํ
• สมุทร มหาสมุทร สมุทฺโท สาคโร ocean
• แม่น้ำ นที river
• ปากแม่น้ำ นทีมุขํ mouth of a river
• สายน้ำ ชลธารา torrent
• ทางระบายน้ำ ชลนิคฺคโม sluice
• ลำธาร แม่น้ำน้อย กุนฺนที stream
• น้ำวน อาวฏฺโฏ whirl pool
• น้ำตก นิชฺฌโร water-fall
• คลื่น อูมิ ตรงฺโค wave
• คลื่น คลื่นใหญ่ กลฺโลโล billow
• หยดน้ำ เถโว water drop
• ฟองน้ำ พุพฺพุลํ พุพฺพุลกํ bubble
• ฟองน้ำ เผณํ foam

การปกครอง

• การปกครอง (รชฺช)ปาลนํ   government
• อธิราชา  emperor
• อธิราชินี  empress
• นรปติ  king
• ราชินี  queen
• ราชทูโต  envoy
• อุปราช อุปราชา  viceroy
• ยุพราช ยุวราชา  crown prince
• เสนาบดี เสนาปติ  general
• พลม้า อสฺสเสนา  cavalry
• มนตรี มนฺตี  councilor
• สจิโว  privy councilor
• มหาอมาตย์ มหามจฺโจ  prime minister
• อกฺขทสฺสามจฺโจ  lord chancellor
• ทิสาปติ  government agent of a province
• มณฺฑลิสฺสโร  governor of a province
• มหาเลขกามจฺโจ  secretary of state
• อัครเสนาบดี อคฺคเสนาปติ  head of the army
• การาคารปติ  head of the prisons
• กมฺมิกามจฺโจ  head of the public work
• วีรบุรุษ นักรบใหญ่ วีโร มหาโยโธ  hero
• ชนปทโภชโก  sheriff
• นักรบ ยุทฺธภโฏ  soldier
• จารบุรุษ สายลับ จารปุริโส  spy
• บัลลังก์ สีหาสนํ  throne
• เสนา กองทัพ กองทหาร อณีโก อณีกํ   battalion
• กองทัพ ยุทฺธเสนา  army
• พลช้าง หตฺถิเสนา  army consisting of elephants
• ทัพพันธมิตร มิตฺตเสนา  ally
• ทัพข้าศึก สตฺตุเสนา  hostile army
•   array of troops เสนาวฺยูโห
•   armored สนฺนทฺธ
• อาวุธยุทธภัณฑ์ ยุทฺโธปกรณานิ   ammunition
• เกราะ เสื้อเกราะ กวโจ สนฺนาโห  armor
• คันธนู ธนุ  bow
• ลูกศร สโร กณฺโฑ  arrow
• สายธนู ชิยา  string of a bow
• ผู้ยิงธนู ธนุทฺธาโร  archer
• ขวานรบ กุฐารี  battle axe
• ดาบ ขคฺโค อสิ  sword
• นักดาบ ขคฺคธโร  swordsman
• อาวุธ อาวุธํ อายุธํ  weapon
• หอก เหติ  spear
• --ปืนใหญ่ นาฬิยนฺตเสนา  artillery
• ธง ธงแผ่นผ้า ปตากา  banner
• การรบ ยุทฺธํ battle
• สนามรบ ยุทฺธภูมิ  battle field
•   fighting ยุชฺฌนํ
•   bayonet มหาฉูริกา
•   body-guard อณีกฏฺโฐ
•   camp ขนฺธาวาโร
•   cannon มหาอคฺคินาฬี
•   chamberlain สิริสยนปาลโก
•   constable ราชภโฏ
•   consul ราชานุยุตฺโต
•   dagger ฉูริกา
•   victory ชโย
•   defeat ปราชโย
• เครื่องราชกกุธภัณฑ์ ราชกกุธภณฺฑานิ  emblems of royalty
•   infantry ปทาติ
•   killing หนนํ
•   kingdom รชฺชํ วิชิตํ
•   king’s command ราชาณา
• —  sword-bearer อสิคฺคาหโก
• minister อมจฺโจ minister of education อชฺฌาปนามจฺโจ minister of health โสขยามจฺโจ
• navy นาวิกเสนา
• parasol เสตจฺฉตฺตํ
• peace สามํ
• punishment ทณฺโฑ; การณา
•   handle of a sword ถารุ
•   quiver สรกลาโป
•   rebel ทามริโก
•   retreat ปจฺโจสกฺกนํ
•   revenue กโร; พาลิ
•   rifle อคฺคินาฬี
•   royal ราชกิย
• พระราชลัญจกร ราชมุทฺทา  royal seal
• ฝักดาบ โกสี  sheath
• การแทง ยิง วิชฺฌนํ  shooting
• การยึด อวโรธนํ  siege
• ความรุนแรง พลกฺกโร หโฐ  violence
• การรบ สงคราม ยุทฺธํ สงฺคาโม  war
• เสียงกู่ร้องในทำสงคราม ยุทฺธโฆโส  war cry
• รถสงคราม ยุทฺธรโถ  war chariot
• ความแตกแยก เภโท  disunion

พาหนะต่างๆ

• พาหนะต่างๆ วาหนานิ   vehicles
• เครื่องบิน วฺโยมยานํ  airplane
•   axle อกฺโข
•   bridle มุขาธานํ
• รถ รโถ  carriage
• เกวียน สกโฏ  cart
• รถม้า อสฺสรโถ  chariot
• ตัว?รถม้า รถปญฺชโร  chariot body
• อาน?รถม้า รถตฺถโร  chariot rug
• แอก?รถม้า ธุโร  chariot pole
• คนขับรถม้า สารถี  charioteer
• คนขับ  driver ปาชิตา
• คนขี่ช้าง ควาญช้าง หตฺถาโรโห  driver of an elephant
• อานช้าง หตฺถตฺถโร  elephant rug
• ขอสับช้าง องฺกุโส  hook to quieten elephant
• เอาขอสับช้าง ตุตฺตํ   pike to guide an elephant
• เครื่องประดับช้าง หตฺถิกปฺปโน  trappings for an elephant
•   วรูโถ fender of a carriage
•   ชวโน fleet horse
• ม้าอาชาไนย อาชานีโย  horse of good breed
• ม้าสินธพ สินฺธโว  horse born in sindh
• อานม้า อสฺสตฺถโร  horse rug
• เครื่องประดับม้า อสฺสกปฺปโน horse trappings
• กีบม้า ขุราวรณํ  horse shoe
• ม้าไม่ได้ฝึก ม้าป่า? ขลุงฺโก  untrained horse
• ม้าฝึกดี วินีตสฺโส  well-trained horse
•   linch pin อกฺขคฺคกีโล
•   litter สิวิกา
• รถยนต์  motor car สยํวฏฺฏโก
• จักรยานยนต์  motor cycle วิชฺชุจกฺกยุคํ
• ม้าป่า อัศดร อสฺสตโร  mule
•   nave (of a wheel) นาภิ
• เชือกสนตะพาย กุสา  nose rope เชือกที่รัดจมูกม้ากับบังเหียน
•   palanquin โทลา
•   push-cycle จกฺกยุคํ
•   railway train ธูมรโถ
•   reins รถรสฺมิ
•   rickshaw หตฺถวฏฺฏโก
•   rim (of a wheel) เนมิ
•   saddle อสฺสกจฺฉา
•   state carriage ผุสฺสรโถ
•   tram car วิชฺชุรโถ
•   wheel จกฺกํ
•   whip กสา
•   yoke ยุคํ

เครื่องเขียน การพิมพ์

• เครื่องเขียน การพิมพ์ ลิปิภณฺฑานิ มุทฺทาปนํ  stationery and printing
• ไวท์บอร์ด เสตผลกํ
• กระดานดำ กาฬผลกํ
• หนังสือ โปตฺถโก โปตฺถกํ ปณฺณํ
• การรวบรวม(เรียบเรียง) สงฺคณฺหนํ สงฺกลนํ
• การแต่ง ประพันธ์ วณฺณโยชนา
• ผู้แต่ง ประพันธ์ วณฺณโยชโก
• โต๊ะเขียนหนังสือ เลขนผลกํ desk
• การแก้ไขตำรา คนฺถโสธนา editing
• ซองจดหมาย สาสนาวรณํ envelope
• ปากกาหมึกซึม นาฬเลขนี
• หมึก(เขียนหนังสือ) เลขนกสโฏ
• --แท่นหมึก กชฺชลาธาโร
• จดหมาย ปณฺณํ เลขนํ; สาสนํ
• ตัวหนังสือ อักษร อกฺขรํ
• เส้น ปนฺติ เรขา
• เส้นตรง อุชุเรขา
• ประพันธ์โคลงกลอน ปชฺชพนฺโธ
• หนังสือพิมพ์ ปวตฺติปตฺตํ
• กระดาษบันทึกข้อความ สาสนปตฺตํ
• ใบตาล ตาลปณฺณํ
• หน้า ปิฏฺฐํ
• กระดาษ กากจปณฺณํ
• ปากกา เลขนี
• ปลายปากกา เลขนีมุขํ
• ที่เสียบปากกา เลขนีธาโร
• ดินสอ อพฺภกเลขนี
• ไม้บรรทัด อุชุเรขโก
• periodical กาลิกสงฺคโห
• โคลงกลอน กพฺพํ ปชฺชํ
• ผู้พิมพ์ มุทฺทาปโก
• การพิมพ์ มุทฺทาปนํ
• เครื่องพิมพ์ มุทฺทายนฺตํ
• ใบแก้คำผิด โสธฺยาปณฺณํ  corrigenda
• ผู้แก้คำผิด ผู้ตรวจปรูฟ วณฺณโสธโก  proofreader
• การเขียน ลิขนํ ลิปิ  writing
• ผู้เขียน เสมียน เลขโก    clerk
• ตราประทับ มุทฺทา
• ครั่ง ชตุ
• ลายเซ็น หตฺถลญฺฉนํ  signature
• กระดานชนวน สิลาปตฺถโร tablet
• ดินสอชนวน สิลาเลขนี

เครื่องมือ อายุโธปกรณานิ

• เครื่องมือ อุปกรณ์ อายุโธปกรณานิ  tools and implements
• ของมีคม มีด ฯลฯ วาสิ
• ทั่ง (ตีเหล็ก) อธิกรณี
• เหล็กปลายแหลม เหล็กหมาด, เหล็กเจาะ, เหล็กแหลม, สว่าน, เข็ม. อารา  awl
• ขวาน ผรสุ
• --ภาชนวิกัติสำหรับคนนมให้เป็น เนย คคฺครี  bellows เครื่องสูบลม
• การเจาะ วินิวิชฺฌนํ
• การทำลาย ภินฺทนํ
• carpenter’s line กาฬสุตฺตํ
• สิ่ว นิขาทนํ  chisel
• เขียง ตจฺฉนํ  chopping
• ชะแลง ขณิตฺตี crow-bar
• เบ้าหลอม มูสา crucible
• การตัด ฉินฺทนํ  cutting
• การขุด ขณนํ  digging
• ตะไบ โลหขาทโก  file
• ฆ้อน กูฏํ  hammer
• โซ่ อโยทามํ  iron chain
• เครื่องทอผ้า เวโม  loom
• ตะลุมพุก ไม้ตีคลี ค้อนไม้ กฏฺฐหตฺโถ  mallet
• กุทฺทาโล  mammotty
• ลายนํ เครื่องตัดหญ้า  mowing
• ตะปู อาณิ nail
• คานไม้ สำหรับหาบของ กาโช pingo
• สาแหรก สิกฺกา  pingo basket
• อีเต้อ ฏงฺโก  pick-axe
• ปากคีบ คีมปากนกแก้ว แหนบ สณฺฑาโส  pincers
• คันไถ นงฺคลํ
• การไถ กสนํ  ploughing
• ใบไถ ผาโล  ploughshare
• งอนไถ นงฺคลสีสา  pole of a plough
• ลูกดิ่ง ลูกตุ้ม โอลมฺพโก  plummet
• มีดโกน ขุรํ razor
• เลื่อย กกโจ saw
• กระสวย ตสโร  shuttle
• เคียว ทาตฺตํ  sickle
• ค้อนขนาดใหญ่มาก มหากูโฏ sledgehammer
• การผ่า ผาลนํ วิทารณํ  splitting
• trowel กรณี เกรียง
• vice กฏฺฐปีฬโก คีมจับ
• weaving วายนํ การทอ
• whetstone นิกโส หินลับมีด
• wimble อาราหตฺโถ สว่าน

เวลา

• กาล เวลา กาโล เวลา  time
• อดีต อตีโต (กาโล)  past
• ปัจจุบัน ปจฺจุปนฺโน (กาโล)  present
• อนาคต อนาคโต (กาโล)  future
• วัน ทิวโส ทิวสํ; ติถิ ติถิ วันทางจันทรคติ; อโห อหํ
• วันเพ็ญ วันพระจันทร์เต็มดวง ปุณฺณมี  fullmoon day
• 14 ค่ำ จุทฺทสมี จาตุทฺทสี-สึ (ติถิ)
  15 ค่ำ ปญฺจทสี-สึ ปณฺณรสี-สึ (ติถิ)
  The 14^th/15^th day of the half month, day of full/new moon
• วัน 1 ค่ำ, วันแรกของปักษ์, วันปาฏิบท ปาฏิปโท ปาฏิปททิวโส
• วันอุโบสถ อุโปสโถ อุโปสถทิวโส อุโปสถทินํ  fast day
• เพียง/แค่วันเดียว เอกทิวสมตฺตํ  just one day
  ((สิ้นกาล) มีวันหนึ่งเป็นประมาณ)
• เพียง/แค่วันนี้วันเดียว อชฺเชกทิวสมตฺตํ  just today
  ((สิ้นกาล) มีวันหนึ่งเป็นประมาณ ในวันนี้)
• วัน (หรือ)สองวัน เอกาหํ ทฺวีหํ, เอกาหทฺวีหํ   a day or two
• สองสามวัน กติปาหํ   a few days
• 7 วัน, สัปดาห์ สตฺตาหํ   week
• ไม่เกิน 7 วัน, ไม่เกินสัปดาห์ สตฺตาหปรม
  less than 7 days/a week
• วันในสัปดาห์:
• วันอาทิตย์ รวิวาโร อาทิจฺจวาโร  Sunday
• วันจันทร์ จนฺทวาโร  Monday
• วันอังคาร กุชวาโร  Tuesday
• วันพุธ พุธวาโร  Wednesday
• วันพฤหัสบดี คุรุวาโร  Thursday
• วันศุกร์ สุกฺกวาโร  Friday
• วันเสาร์ สนิวาโร  Saturday
• เดือน มาโส  month
• กึ่งเดือน ครึ่งเดือน ปักษ์ อฑฺฒมาโส อทฺธมาโส ปกฺโข  fortnight
• ข้างขึ้น ชุณฺหปกฺโข สุกฺกปกฺโข bright (lunar) fortnight
• ข้างแรม กณฺหปกฺโข dark (lunar) fortnight
• ประมาณ 1 เดือน มาสมตฺต
• สามเดือน ไตรมาส เตมาสํ (ตัทธิต)
• ปี สํวจฺฉโร สํวจฺฉรํ สรโท วสฺโส วสฺสํ  year
• ฤดู อุตุ อุตุ  season
• ฤดูร้อน คิมฺหาโน  summer summertime
• ฤดูฝน วสฺสาโน วสฺโส วสฺสํ  rainy season
• ฤดูหนาว เหมนฺโต  winter
• ฤดูใบไม้ร่วง สรโท  autumn/fall
• ฤดูใบไม้ผลิ วสนฺโต  spring springtime
• พุทธันดร พุทฺธนฺตรํ (ระยะเวลาระหว่างพระพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งกับอีกพระองค์หนึ่ง)
• กัป กัลป์ กปฺโป (กำหนดอายุของโลก; กำหนดอายุของสัตว์ =อายุกัป เช่น 100 ปี)
• อายุกัป อายุกปฺโป
• เวลากลางวัน ภาคกลางวัน ทิวา  นิ. ทิวสภาโค  day
• เวลากลางคืน ภาคกลางคืน รตฺติ รตฺติภาโค  night
• เวลาใกล้รุ่ง เช้าตรู่ เช้ามืด ปจฺจูโส ปจฺจุสฺโส ปจฺจูสสมโย ปจฺจุสฺสสมโย  early morning
• อรุณ อรุโณ อรุโณทโย  dawn
• เวลาเช้า ปุพฺพณฺโห ปุพฺพณฺหสมโย ปภาตํ; ปาโต   นิ.  forenoon
• เวลาสาย อุสฺสุโร อุสฺสูโร (กาลมีพระอาทิตย์ในเบื้องบน)
• เวลาเที่ยงวัน มชฺฌณฺโห มชฺฌนฺติโก  midday noon
• เวลาบ่าย อปรณฺโห  afternoon
  วฑฺฒมานกจฺฉายา (เวลามีเงาอันเจริญ)
• เวลาเย็น สาโย
• เวลาเย็นนัก ดึกนัก อติสาโย
• พลบค่ำ สมนฺธกาโร ปโทโส วิกาโล
• เที่ยงคืน นิสีโถ อฑฺฒรตฺโต อฑฺฒรตฺตา อฑฺฒรตฺติ อฑฺฒรตฺตํ  midnight
• กาลชั่วครู่ มุหุตฺโต (กาโล)
• ปฐมยาม ปฐมยาโม
• มัชฌิมยาม มชฺฌิมยาโม
• ปัจฉิมยาม ปจฺฉิมยาโม

ในวัน

• ในวันวาน เมื่อวาน หิยฺโย  yesterday
• ในวันซืน เมื่อวานซืน ปรหิยฺโย ปเร  day before yesterday
• ในวันนี้ อชฺช สชฺชุ  today
• ในวันพรุ่งนี้ เสฺว สุเว อปรชฺชุ  tomorrow
• ในวันมะรืน ปรสุเว  day after tomorrow
• ในวันรุ่งขึ้น ในวันต่อมา ในวันถัดไป (ของวันที่กล่าวถึง) ปุนทิวเส; อปรชฺชุ (ในวันอื่นอีก)  next day, the following day
  เช้าตรู่วันรุ่งขึ้น ปุนทิวเส ปาโตว (early) the next morning
• ในวันอื่น ปรชฺชุ  other day
• ในวันอื่นๆ อญฺเญสุ ทิวเสสุ other days
• ในวันหนึ่ง เอกทิวสํ  one day, on a certain day
• ในวันนั้น ตสฺมึ ทิวเส, ตํทิวสํ  on that day
• ในวันอุโบสถนั้น ตทหุโปสเถ (ตํ-อห-อุโปสถ)
• ในวันเดียวกันนั้น ตํทิวสเมว  on the same day
• ในวันที่ 7 สตฺตเม ทิวเส  on seventh day
• ในวันที่ 7 จากวันนี้ อิโต สตฺตเม ทิวเส  seven days from now

ในขณะ ในสมัย ...

• ในขณะนั้น ตสฺมึ ขเณ, ตํขณํ สชฺชุ
• ในขณะนั้นทีเดียว ตํขณญฺเญว
• ในสมัยนั้น ตสฺมึ สมเย, เตน สมเยน, ตํ สมยํ
• ในสมัยหนึ่ง เอกสฺมึ สมเย, เอเกน สมเยน, เอกํ สมยํ
• ในปีนี้ อิมสฺมึ สํวจฺฉเร

ในเวลา ในกาล

• ในเวลากลางวัน ทิวา
• ในเวลากลางคืน รตฺติยา-ยํ รตฺตึ รตฺตํ
• ในเวลาเช้า ปาโต ปุพฺพณฺเห ปุพฺพณฺหสมเย
• ในเวลาเช้าตรู่ ปาโตว
• ในเวลาอรุณ(รุ่ง) อรุเณ อรุณุคฺคมนกาเล
• ในเวลาใกล้รุ่ง ปจฺจูเส ปจฺจูสกาเล ปจฺจูสสมยํ-เย
• ในเวลาเที่ยงวัน มชฺฌณฺเห มชฺฌนฺติเก มชฺฌนฺติกสมเย
• ในเวลาบ่าย อปรณฺเห วฑฺฒมานกจฺฉายาย (ในเวลามีเงาอันเจริญ)
• ในเวลาเย็น สายํ สายณฺเห สายณฺหสมเย
• ในเวลาเย็นนัก ดึกนัก อติสายํ
• ในเวลาพลบค่ำ สมนฺธกาเร ปโทเส วิกาเล
•  
• ในกาลนี้ เดี๋ยวนี้ อิทานิ เอตรหิ สมฺปติ อธุนา
• ในกาลก่อน ปุพฺเพ ปุเร ปุรา ภูตปุพฺพํ
• ในกาลภายหลัง ปจฺฉา อปรภาเค
• ในกาลชั่วครู่ มุหุตฺตํ
• ในกาลชั่วครู่นั้น ตํมุหุตฺตํ
• ในกาลอันสมควร กาลํ กลฺลํ
• ในกาลใด เมื่อใด ยทา (ไม่ใช่คำถาม)
• ในกาลนั้น เมื่อนั้น ตทา อถ
• ในกาลนั้น ครั้งนั้น อถ ครั้งนั้นแล 'อถ โข'
• ครั้งนั้น ในวันหนึ่ง, ครั้นภายหลัง ณ วันหนึ่ง อเถกทิวสํ
• ในกาลไร เมื่อไร กทา
• ในกาลหนึ่ง บางครั้ง บางที บางคราว เอกทา
• ในกาลทั้งปวง ในกาลทุกเมื่อ สพฺพทา สทา  always
• ในกาลไหนๆ บางคราว บางครั้ง “กทาจิ กรหจิ” (ใช้คู่กัน ยกเว้นในคาถา) กุทาจนํ

• ในเวลา (ที่เขา) ตายแล้ว มตกาเล (ในกาล แห่งเขา ตายแล้ว) — อดีต
• ในเวลา (กำลัง)(จะ)ตาย ในเวลาใกล้ตาย มรณกาเล
  (ในกาลเป็นที่ตาย แห่งเขา) — ปัจจุบัน
• ในเวลานอน สยนกาเล (ในกาลเป็นที่นอน แห่งเขา)
• ในเวลาไป คมนกาเล (ในกาลเป็นที่ไป แห่งเขา)
• ในกาลที่พระเถระเข้าไปในระหว่างพุ่มไม้แล้วออกมา
  เถรสฺส คจฺฉนฺตรํ ปวิสิตฺวา นิกฺขมนกาเล
  (ในกาลเป็นที่ เข้าไปแล้ว ในระหว่างแห่งพุ่มไม้ ออกมา แห่งพระเถระ)
• ในเวลาที่มาสู่ที่ใกล้ตน อตฺตโน สนฺติกํ อาคตกาเล 
  (ในกาล แห่งเขา มาแล้ว สู่ที่ใกล้ แห่งตน)
• ในตอนแก่ มหลฺลกกาเล (ในกาล แห่งตน เป็นคนแก่)
• ในตอนเด็ก ตรุณกาเล
• ในตอนหนุ่ม ทหรกาเล
• ในเวลาเป็นสุนัข สุนขกาเล
  (ในกาล แห่งเขา เป็นสุนัข)
• ในเวลาอายุ 16 ปี โสฬสวสฺสกาเล
  (ในกาล แห่งตน เป็นผู้มีกาลฝน 16)
• ในกาลสิ้นอายุ อายุหปริโยสาเน
  (ในกาลเป็นที่สุดลงรอบแห่งอายุ)
• ในเวลาอยากจะกิน ภุญฺชิตุกามกาเล
  (ในกาล แห่งตน เป็นผู้ใคร่เพื่ออันกิน)
• (ใน)สมัยพระพุทธเจ้ากัสสปะ กสฺสปพุทฺธกาเล
  (ในกาลแห่งพระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสปะ)
• แทบบาทมูลของพระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสปะ
  กสฺสปพุทฺธสฺส ปาทมูเล (แม้ไม่มีคำเกี่ยวกับเวลา แต่ก็มีนัยะถึงกาลเวลา =สมัยพระพุทธเจ้ากัสสปะ)
• . . . . . .
• ในเวลาปวารณาจำพรรษาแล้ว
  ปวาเรตฺวา วุตฺถวสฺสกาเล
• ในเวลาทำทุกกรกิริยา ทุกฺกรการิกกาเล
• ในเวลามีภิกษาหาได้ยาก ทุพฺภิกฺขกาเล ทุพฺภิกฺเข (กาเล) (ในกาลมีภิกษาอันเขาได้โดยยาก)
• ในอัตภาพที่ 3 จากอัตภาพนี้, ในชาติที่ 3 จากชาตินี้ อิโต ตติเย อตฺตภาเว (ในอัตภาพที่ 3 จากอัตภาพนี้)
• ในที่สุดแห่งแสนกัปจากกัปนี้, (นับถอยหลัง/ย้อนหลังไปแสนกัป)
  อิโต ((ภทฺท)กปฺปโต) สตสหสฺสกปฺปมตฺถเก (ในที่สุดแห่ง กัปแสนหนึ่ง/กัปมีแสนเป็นประมาณ แต่ภัททกัปนี้)
• ในร้อยอัตตภาพ/ชาติ อตฺตภาวสเต ตเถว มโต (ในร้อยแห่งอัตภาพ)
•  
• (ในเวลา)ก่อน(แห่ง)ภัตร ก่อนอาหาร ปุเรภตฺตํ
• (ในเวลา)ภายหลัง(แห่ง)ภัตร หลังอาหาร ปจฺฉาภตฺตํ
• (ใน)ภายในฤดูฝน ภายในพรรษา อนฺโตวสฺสํ
• (ในเวลา)ก่อนอรุณ ปุรารุณํ
• ในลำดับเวลาที่ตนคิด จินฺติตสมนนฺตรํ อาคนฺตฺวา (ในลำดับแห่งเหตุอันตนคิดแล้ว)
• …
• (ในกาล)ต่อมา อปรภาเค กาเล (ในกาลอันเป็นส่วนอื่นอีก)
• ในเวลาแสดงธรรมจบ พอแสดงธรรมจบ เทสนาวสาเน/เทสนาปริโยสาเน กาเล (ในกาลเป็นที่สุดลง(รอบ)แห่งพระเทศนา) #อนุโมทนาวสาเน คาถาปริโยสาเน

• ขอจงรอก่อน อาคเมหิ ตาว (ยังกาลให้มา ก่อน)
• ขอจงรอสักครู่ มุหุตฺตํ อาคเมหิ (ยังกาลครู่หนึ่งให้มา)
• ขอจงรอ จนกว่าเขาจะมา
  ยาว โส อาคจฺฉติ อาคเมหิ.
  อาคเมหิ ยาว โส อาคจฺฉติ.
• เก็บไว้ จนกว่าเขาจะมา ยาว โส อาคจฺฉติ (ตาว) นิกฺขิปติ
  (เขาย่อมมาเพียงไร … ย่อมเก็บไว้ เพียงนั้น)
• ให้เวลาผ่านไปสักหน่อย โถกํ วีตินาเมสิ  (ยังกาล) หน่อยหนึ่ง ให้น้อมไปล่วงวิเศษแล้ว
• ค่อยๆ ช้าๆ เบาๆ สณิกํ มนฺทํ
• ช้า นาน ยั่งยืน จิรํ จิรสฺสํ จิราย จิร จิรกาลํ สณิกํ
• นานกว่า ยั่งยืนกว่า จิรตร
• ไม่นาน อจิรํ, น จิรสฺเสว (ต่อกาลไม่นานนั่นเทียว)
• เร็ว โดยเร็ว พลัน โดยพลัน ขิปฺปํ ขิปฺป ตุวฏํ ตุวฏ สหสา ลหุํ ลหุ ลหุโส สีฆ สีฆํ สีฆสีฆํ สีฆสีฆ
• คล่อง สีฆม
• โดยเร็ว เวเคน
• อันมีในวันพรุ่งนี้ สฺวาตน
• เพื่อภัตรพรุ่งนี้ สฺวาตนาย (ภตฺตาย)
  (เพื่อภัตรอันมีในวันพรุ่ง)
• อันมีในวันนี้ อชฺชตน
• เพื่อภัตรวันนี้ อชฺชตนาย (ภตฺตาย)
  (เพื่อภัตรอันมีในวันนี้)

ความถี่

• ทุกวัน เทวสิกํ  (ทิวส-ณิก), ทิวเส ทิวเส, สุเว สุเว (ในวัน (หนึ่ง)ๆ) every day, daily
• ประจำวัน รายวัน อนุทินํ   every day, daily
• ทุกๆ เดือน มาเส มาเส   ในเดือน(หนึ่ง)ๆ monthly
• ทุกครึ่ง/กึ่งเดือน อนฺวฑฺฒมาสํ อนฺวทฺธมาสํ   fortnightly biweekly
• ทุก 6 เดือน อนุจฺฉมาสํ   every 6 months
• ทุกปี อนุสํวจฺฉรํ   yearly, annual
• ทุกๆ ขณะ ขเณ ขเณ   every moment
• บ่อยๆ หลายครั้ง เนืองๆ ปุนปฺปุนํ อสกึ อเนกวารํ ภุสํ อภิกฺขณํ อภิณฺหํ มุหุํ  often, many times
• เสมอ สพฺพทา สทา  always
• (เป็น)ประจำ, (ในกาล)เป็นนิตย์ นิจฺจํ นิพทฺธํ สตตํ  always
• ตลอดไป สทาตนาย  forever
• ต่อเนื่อง ไม่หยุด ไม่ขาดตอน นิรนฺตรํ  continuous, uninterrupted
• อีก ปุน  again
• บางครั้ง กทาจิ  sometimes
• ครั้งเดียว คราวเดียว สกึ เอกวารํ เอกกฺขตฺตุํ  one time, once
• สองครั้ง สามครั้ง สี่ครั้ง …
  ทฺวิกฺขตฺตุํ ติกฺขตฺตุํ จตุกฺขตฺตุํ …  2 times …
• จนถึงสามครั้ง ยาวตติยํ ยาวตติยกํ (สิ้นการกำหนดเพียงใดแห่งวาระที่ 3)  up to the 3^rd time
• เจ็ดครั้ง สตฺตกฺขตฺตุํ  7 times
• ไม่เกินเจ็ดครั้ง สตฺตกฺขตฺตุปรม (มีเจ็ดครั้งเป็นอย่างยิ่ง)  not more than 7 times
• ร้อยครั้ง สตกฺขตฺตุํ  100 times
• (สิ้น)สองครั้ง เทฺว วาเร = ทฺวิกฺขตฺตุํ
• (สิ้น)สามครั้ง ตโย วาเร = ติกฺขตฺตุํ
•  
• วันละ 2 ครั้ง
  [ทิวเส ทิวเส/เทวสิกํ/เอกทิวสํ/ทิวสสฺส –
  เทฺว วาเร/ทฺวิกฺขตฺตุํ]
  ทิวเส ทิวเส ทฺวิกฺขตฺตุํ  (สองครั้ง ในวัน (หนึ่ง)ๆ)
  เอกทิวสํ ทฺวิกฺขตฺตุํ (สองครั้ง ในวันหนึ่ง)
  เทวสิกํ ทฺวิกฺขตฺตุํ (สองครั้ง ทุกๆ วัน)
  วันละ 2 ครั้ง/2 ครั้งต่อวัน ทิวสสฺส เทฺว วาเร
  (สิ้นวาระ ท. สอง แห่งวัน)
• (ไป) วันละ 7 โยชน์ ทิวเส ทิวเส สตฺต โยชนานิ (คจฺฉติ) (ย่อมไป สิ้นโยชน์ ท. เจ็ด ในวันๆ)
• (ไป) วันละโยชน์ เทวสิกํ โยชนํ (คจฺฉติ)
  (ย่อมไป สิ้นโยชน์หนึ่ง ทุกๆ วัน)
• (ไป) วันละ 50 โยชน์ เอกทิวสํ ปญฺญาสโยชนานิ (คจฺฉติ) (ย่อมไป สิ้นโยชน์ห้าสิบ ท. ในวันหนึ่ง)
• (ให้) วันละ 1,000 (กหาปณะ) เทวสิกํ สหสฺสํ (เทติ) (ย่อมให้ ซึ่งพันแห่งทรัพย์ ทุกๆ วัน)
• (ได้ กหาปณะ)วันละ 8 กหาปณะ
  เทวสิกํ อฏฺฐฏฺฐกหาปเณ (ลภติ)
  (ย่อมได้ ซึ่งกหาปณะแปดแปด ท. ทุกๆ วัน)
• เดือนละ 8 วัน/8 วันต่อเดือน
  มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส (สิ้นวัน ท. แปด ต่อเดือน)
• ตลอด 8 วันของเดือน มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส (ตลอดวัน ท. แปด แห่งเดือน) หากเหตุการณ์เกิดขึ้นเดือนเดียว ให้แปลว่า 'ของ/แห่ง'
• (ทำอุโบสถกรรม) 8 ครั้ง ต่อเดือน
  มาสสฺส อฏฺฐ  (อุโปสถกมฺมานิ กโรติ) (ย่อมทำ ซึ่งอุโบสถกรรม ท. 8 ต่อเดือน)
• วันละ 2 ครั้ง ทิวสสฺส เทฺว วาเร
  2 times a day, twice a day
  ครั้งละ 2 วัน ทฺวีหวาเรน, เทฺว เทฺว ทิวเส, วารสฺส เทฺว ทิวเส
  every 2 days, 2 days at a time, 2 days per session
• ครั้งละ 7 วัน สตฺตาหวาเรน (ตามวาระแห่งวัน 7) weekly
• ครั้งละ 7 วัน, ตลอด 7 วันๆ
  สตฺต สตฺต ทิวสานิ (ตลอดวัน ท. 7ๆ)
• (เที่ยวบิณฑบาต ในบ้าน) บ้านละ 2 วัน
  (คาเมสุ) เทฺว เทฺว ทิวเส (ปิณฺฑาย จรึสุ)
• (ให้) ทรัพย์ครั้งละพัน(ๆ).
  สหสฺสํ สหสฺสํ (เทติ) (ย่อมให้ ซึ่งพันแห่งทรัพย์ๆ)
• (ให้) ครั้งละ/ทีละ 3 แสน/(ให้) ทีละ 3 แสนๆ
  ตีณิ ตีณิ สตสหสฺสานิ (เทติ)
  (ย่อมให้ ซึ่งแสนแห่งทรัพย์ ท. สามๆ) (ให้ 3 แสนๆ)
• (โบยด้วยหวาย) ครั้ง/คราวละ 4 เส้นๆ จตุกฺเก จตุกฺเก (กสาหิ ปหริตฺวา) (เฆี่ยนแล้ว) ด้วยหวาย ท. (ในเพราะการประหาร) มีประมาณ 4 มีประมาณ 4
• (ฆ่าโจร) (ครั้งละ) 500ๆ
  ปญฺจสเต ปญฺจสเต โจเร (ฆาเตติ)
  (ย่อมฆ่า ซึ่งโจร ท. มีร้อยห้าเป็นประมาณๆ)
• (ทำกุศล) คราวละน้อยๆ โถกํ โถกํ (กุสลํ กโรติ)
  (ย่อมทำ ซึ่งกุศล หน่อยหนึ่งๆ)
• ในครั้งที่ 2 ทุติเย วาเร (ปูรณสังขยา)
• แม้ในครั้งที่ 2 ทุติยมฺปิ (ทุติยํ ปิ)  (ปูรณสังขยา)
  (ทุติยาวิภัตติในอรรถสัตตมีวิภัตติ)
• แม้ในครั้งที่ 3 ตติยมฺปิ (ปูรณสังขยา)

ระยะเวลา ใช้เวลา (ทุติยาวิภัตติ - สิ้น ตลอด)

• ประมาณ/สักครึ่งเดือน อฑฺฒมาสมตฺตํ
  ((สิ้นกาล) สักว่าเดือนด้วยทั้งกึ่ง)
• ตลอดวัน ทิวสํ
• ตลอดคืน รตฺตึ
• ตลอดทั้งคืน สพฺพรตฺตึ (ตลอดราตรีทั้งปวง)
  สกลรตฺตึ (ตลอดคืนทั้งสิ้น)
• ตลอดคืนและวัน ตลอดคืนตลอดวัน ทั้งคืนทั้งวัน
  รตฺตินฺทิวา-วํ (ตลอดคืนและวัน)
• ตลอดวัน (เฉพาะกลางวัน) ทิวสํ
• ตลอดครึ่งวัน (เฉพาะกลางวัน) อุปฑฺฒทิวสํ
• ตลอดราตรี/กาลนาน ทีฆรตฺตํ  (ตลอดราตรีนาน)
• 1-2 วัน เอกาหํ ทฺวีหํ (สิ้นวันหนึ่ง สิ้นวัน 2)
• 2-3 วัน กติปาหํ (สิ้นวันเล็กน้อย)
  ทฺวีหตีหํ (สิ้นวัน 2 และวัน 3)
  เทฺว ตโย ทิวเส  (สิ้นวัน ท. สองสาม)
• (ตลอด) 7 คืน 7 วัน
  สตฺต รตฺตินฺทิวา (ตลอดคืนและวัน ท.7)
  สตฺตรตฺตินฺทิวํ (ตลอดคืนและวัน 7)
• (ตลอด) 7 วัน, ตลอดสัปดาห์ สตฺตาหํ (ตลอดวัน 7)
• เพียง/แค่ 7 วันเท่านั้น สตฺตาหเมว (ตลอดวัน 7 นั่นเทียว) สตฺตาหมตฺตเมว ((สิ้นกาล) มีวัน 7 เป็นประมาณนั่นเทียว) just a week
• ไม่เกิน 7 วัน, ไม่เกินสัปดาห์
  สตฺตาหปรม (มีวัน 7 เป็นอย่างยิ่ง)
  สตฺตาหโต อุตฺตรึ (น คจฺฉติ) (ย่อมไม่ไป ยิ่ง กว่าวัน 7) less than 7 days/a week
• เกิน 7 วัน สตฺตาหโต อุตฺตรึ  (คจฺฉติ) (ย่อมไป ยิ่ง กว่าวัน 7)
• 7-8 วัน สตฺตฏฺฐทิวเส (สิ้นวันเจ็ดและวันแปด ท.)
• ประมาณ 1 เดือน มาสมตฺตํ
  ((สิ้นกาล) สักว่าเดือนหนึ่ง)
• ตลอดพรรษา วสฺสํ (ตลอดพรรษา/กาลฝน)
  ตลอดภายในพรรษา อนฺโตวสฺสํ (ตลอดภายในแห่งพรรษา/กาลฝน)
• 3 เดือน เตมาสํ (ตลอดประชุม/หมวดแห่งเดือน 3)
• ตลอดปี สํวจฺฉรํ  ตลอดปีหนึ่ง เอกสํวจฺฉรํ
• ตลอดอายุ ตลอดชีวิต ยาวตายุกํ
  (ตลอดการกำหนดมีประมาณเพียงใดแห่งอายุ)
• (จน)ตลอดชีวิต ยาวชีวํ  (สิ้นการกำหนดเพียงใดแห่งชีวิต)
• (สิ้น) 4 อสงไขย จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ
• ตลอดเวลา (ที่ผ่านมา)นี้ เอตฺตกํ กาลํ (ตลอดกาล มีประมาณเท่านี้)

ในระหว่าง

• (ไม่ท้อถอย) ในระหว่าง/กลางคัน อนฺตรา  (อโนสกฺกิตฺวา)
• (ทำกาละ) ในระหว่างเทียว อนฺตราว  (กาลํ กโรติ)
• ในระหว่างๆ อนฺตรนฺตเร อนฺตรนฺตรา
• ในระหว่างตอนกลางคืน รตฺติภาคสมนนฺตเร
• ในระหว่าง 3 เดือน (ภายในพรรษา)
  (อนฺโตวสฺเส) เตมาสพฺภนฺตเร
• (ช่วงเวลา/กรรมที่ทําไว้)ในระหว่างภพ ภวนฺตเร
• ในระหว่างภัตร อนฺตราภตฺตํ
• ในระหว่างภัตรมื้อเดียวเท่านั้น
  เอกสฺมิญฺเญว อนฺตราภตฺเต
• ในระหว่างแห่งปฐมยาม ปฐมยามสมนนฺตเร
• ในระหว่างแห่งมัชฌิมยาม มชฺฌิมยามสมนนฺตเร

โดย (ตติยา)

• โดย(กาล)ล่วงไปแห่งบิดา/มารดา, เมื่อบิดา/มารดาตาย ปิตุอจฺจเยน, ปิตุ อจฺจเยน (โดยการล่วงไปแห่งบิดา) (มาตุอจฺจเยน, มาตาปิตุอจฺจเยน)
• โดย(กาล)(อัน)ล่วงไป /ครั้นล่วง(ไป) / เมื่อผ่านไป 10 เดือน ทสมาสจฺจเยน, ทสนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน
  (โดยการล่วงไปแห่งเดือน (ท.) 10)
• โดยล่วงไป 7 ปี สตฺตวสฺสจฺจเยน, สตฺตนฺนํ วสฺสานํ อจฺจเยน (โดยการล่วงไปแห่งปี (ท.) 7)
• โดยล่วงไป 7 วัน / 1 สัปดาห์
  สตฺตาหจฺจเยน, สตฺตาหสฺส อจฺจเยน
  (โดยการล่วงไปแห่งวัน 7) a week ago
• โดยล่วงไป 2-3 วัน
  กติปาหจฺจเยน (โดยการล่วงไปแห่งวันเล็กน้อย)
  ทฺวีหตีหจฺจเยน (โดยการล่วงไปแห่งวัน 2 และวัน 3)
  a few days ago
• (โดย)สองสามวัน กติปาเหน (โดยวันเล็กน้อย) for a few days
• (โดย) 8 เดือน (จึงสำเร็จ) อฏฺฐหิ มาเสหิ นิฏฺฐิตา (โดยเดือน ท. 8)
• ตาม/โดยวาระ วาเรน

ต่อ (จตุตถี)

• (ต่อกาล) 2-3 วันเท่านั้น กติปาหสฺเสว
• (ต่อกาล)ไม่นาน น จิรสฺเสว (ต่อกาลไม่นานนั่นเทียว)

ตั้งแต่ (ปัญจมี)

• ตั้งแต่นั้น ตั้งแต่กาลนั้น ตโต (กาลโต) ปฏฺฐาย/ปภูติ
• ตั้งแต่บัดนี้ไป อิโตทานิ ปฏฺฐาย/ปภูติ
• ตั้งแต่วันนี้ไป อชฺช(กาล)โต ปฏฺฐาย/ปภูติ
• ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป อชฺชตคฺเค อชฺชตคฺเคทานิ
• ตั้งแต่ต้น อาทิโต ปฏฺฐาย/ปภูติ
• ตั้งแต่(เวลาเป็น)เด็ก ทารกกาลโต ปฏฺฐาย/ปภูติ
• ตั้งแต่วันที่เขาบวช ตสฺส ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย/ปภูติ

ตั้งแต่... จนถึง...

• ตั้งแต่พระอาทิตย์ขึ้นไป จนถึงเวลาเที่ยงวัน อรุณุคฺคมนโต ปฏฺฐาย ยาว มชฺฌนฺติกสมยา
• ตั้งแต่เวลาผนวชจนถึงถูกแผ่นดินสูบ
  ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย ยาว ปฐวิปฺปเวสนา
• ตั้งแต่บัดนี้ไป จนถึงวันมหาปวารณา
  อิโตทานิ ปฏฺฐาย ยาว มหาปวารณา ตาว …

 

ประโยคแทรก (ลักขณะ)

• เมื่อบิดา/มารดาตาย ปิตริ มเต, มาตริ มตาย
  (ครั้นเมื่อบิดา/มารดาตายแล้ว)
• เมื่อบิดา/มารดาตาย (ทำกาละ)
  ปิตริ กาลกเต (สนฺเต), มาตริ กาลกตาย (สนฺติยา) (ครั้นเมื่อบิดา/มารดา เป็นผู้มีกาละอันกระทำแล้ว มีอยู่)
• เมื่อมารดาและบิดาตายแล้ว
  มาตาปิตูสุ มเตสุ/กาลกเตสุ (ครั้นเมื่อบิดา/มารดาตายแล้ว)
• เมื่อเป็นเช่นนั้น เอวํ สนฺเต; อถ (ในเลขใน)
  (ครั้นเมื่อความเป็น อย่างนั้น มีอยู่)
• พอกล่าว(ว่า...)เท่านั้น “...ติ วุตฺตมตฺเตเยว
• พอปรากฏขึ้นเท่านั้น ปาตุภูตมตฺเตเยว
•  

• เมื่อเวลาเที่ยงล่วงไปแล้ว มชฺฌนฺติเก อติกฺกนฺเต
  (ครั้นเมื่อท่ามกลางแห่งวัน ก้าวล่วงแล้ว)
• เมื่อ 7 วัน ล่วงเลยไป/ผ่านไป สตฺตาเห วีติวตฺเต
  (ครั้นเมื่อวัน 7 เป็นไปล่วงวิเศษแล้ว)
• เมื่อเวลาประมาณกึ่งเดือนล่วงไปแล้ว อฑฺฒมาสมตฺเต อติกฺกนฺเต ((ครั้นเมื่อกาล) สักว่ากึ่งแห่งเดือน ก้าวล่วงแล้ว)
• เมื่อเดือนที่ 1 ล่วงเลยไป/ผ่านไป ปฐมมาเส อติกฺกนฺเต
  (ครั้นเมื่อเดือนที่ 1 ก้าวล่วงแล้ว)
•  

ประธานของพากย์ (ปฐมา)

• 10 เดือนผ่านไป ทส มาสา อติกฺกนฺตา
  (เดือน ท. 10 ก้าวล่วงแล้ว)
• อติทุกฺเขน โน สตฺต ทิวสา อติกฺกนฺตา
  (7 วันของพวกเราล่วงไปโดยยากยิ่ง)
•   .

อื่นๆ

 

• ลำดับ, การสืบๆ กันมา ปรมฺปรา
• โดยลำดับแห่งอาจารย์ อาจริยปรมฺปราย อาจริยปรมฺปรโต
• อันสืบๆ กันมา ปรมฺปร (ปรมฺปรโภชนํ รับนิมนต์แล้วแต่ไปฉันที่อื่น)

นิบาตบอกปริจเฉท

• เพียงไร กีว (คำถาม)
• เพียงใด ยาว เพียงนั้น ตาว
• มีประมาณเพียงใด ยาวตา
  มีประมาณเพียงนั้น ตาวตา
• มีประมาณเท่าใด กิตฺตาวตา (คำถาม)
  มีประมาณเท่านั้น เอตฺตาวตา
• เพียงใดนั่นเทียว ยาวเทว
  เพียงนั้นนั่นเทียว ตาวเทว
• โดยรอบ สมนฺตา

• ด้วย(ลำดับแห่ง)คำเพียงเท่านี้
  ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ เอตฺตาวตา
• (ใน)ทันใดนั้นเอง ในขณะนั้นนั่นเทียว ตาวเทว

 

นิบาตบอกอุปมาอุปไมย เปรียบเทียบ

• ฉันใด ยถา เสยฺยถา
• ฉันนั้น ตถา เอวํ
• ราวกะ ราวกะว่า ราวกับ เพียงดัง ดุจ ดุจดัง เหมือน วิย อิว
• เหมือน เช่น  ยถาตํ
• เช่นกับ เหมือน สทิส

นิบาตบอกประการ

• โดยประการใด ยถา กถํ
• โดยประการนั้น ตถา เอวํ

 

นิบาตมีเนื้อความต่างๆ

• ปุน    อีก
• ปุนปฺปุนํ    บ่อยๆ
• ยิ่ง ภิยฺโย
• โดยยิ่ง ภิยฺโยโส ภุสํ*
• โดย (ความ)เคารพ สกฺกจฺจํ
• โดยชอบ สมฺมา
• ผิด มิจฺฉา
• เท็จ ไม่จริง มุสา อลิกํ
• เปล่า มุธา
• กับ พร้อม สห สทฺธึ
• เอง ด้วยตนเอง สยํ สามํ
• แน่ แน่แท้ แน่นอน นูน อทฺธา อวสฺสํ
• โดยแท้ อญฺญทตฺถุ-ถุํ อทฺธา ตคฺฆ ชาตุ กามํ สสกฺกํ
• ก่อน เพิ่ง ยัง ตาว
• ก่อน ก่อนกว่า ล่วงหน้า (ภิกฺขูหิ) ปุเรตรํ
• ก่อน ทีแรก ครั้งแรก ปฐมํ
• ก่อน (คนอื่น/สิ่งอื่น)ทั้งหมด สพฺพปฐมํ
• ภายหลัง ปจฺฉา  afterwards
• ภายหลัง (คนอื่น/สิ่งอื่น)ทั้งหมด สพฺพปจฺฉา
• ตั้งแต่ จำเดิม ปฏฺฐาย ปภูติ
• แม้น้อยหนึ่ง กิญฺจาปิ
• บ้าง กฺวจิ
• โถกํ อีสกํ นิดหน่อย, เล็กน้อย
• ไกล อารา
• แจ้ง ชัด อาวิ อาวี
• โอ โห อโห
• ต่างๆ นานา
• ถ้าอย่างนั้น เตนหิ
• อย่างเดียว เท่านั้น เกวลํ
• โดยกำหนดมีในที่สุด อนฺตมโส
• ชื่อ ชื่อว่า ธรรมดา ธรรมชาติ นาม
• เพราะเหตุนั้น ว่า...ดังนี้ ด้วยประการฉะนี้ ชื่อว่า อิติ
• พอละ อลํ
• สมควร อลํ
• ควรกัน อลํ
• สามารถ อลํ
• ประดับ ตกแต่ง อลํ (อลงฺกโรติ)
• เห็นจะ..., น่าจะ… มญฺเญ
• สืบๆ กันมา ปรมฺปรา

นิบาตสำหรับผูกศัพท์และประโยค

• ดังจะกล่าวโดยย่อ ความย่อว่า หิ   (สงฺเขปโชตก)
• ดังจะกล่าวโดยพิสดาร ความพิสดารว่า หิ  (วิตฺถารโชตก)
• ก็ แล ก็แล (เริ่มต้นข้อความ) หิ จ ปน ตุ (วากฺยารมฺภ)
• ก็...เล่า ปน
• อีกอย่าง/ประการหนึ่ง อนึ่ง เออก็ อปิจ
• อนึ่ง จ อโถ
• ส่วน(ว่า) ฝ่าย(ว่า) ปน ตุ
• แต่(ว่า) ปน ตุ  but
• เพราะ(ว่า) หิ  because
• จริงอยู่ แท้จริง ความจริง อันที่จริง หิ จ  in fact, indeed
• จริงอย่างนั้ัน ตถาหิ
• ด้วย และ จ  and
• หรือ ก็ดี ก็ตาม วา  or
• บ้าง วา ปิ อปิ
• แม้ ปิ อปิ  even
• อีกอย่างหนึ่ง อถวา
• อนึ่ง จ ปน

นิบาตบอกปริกัป [เงื่อนไข]

• ถ้า ถ้าว่า หากว่า สเจ เจ ยทิ อถ
• ผิว่า ยทิ
• กระไรหนอ ยนฺนูน

นิบาตบอกความสงสัย

• ไฉนหนอ อปฺเปว
• ไฉนหนอ ถ้ากระไร ชื่อแม้ไฉน 'อปฺเปว นาม'

คำถาม (ปุจฉนะ)

• หรือ ทำไม อย่างไร กึ
• หรือ หรือหนอ นุ
• หรือ บ้างหรือ แลหรือ กจฺจิ
• บ้าง อย่างไร ใช่หรือ หรือหนอ อะไร 'กจฺจิ นุ'
• หรือหนอ เพราะเหตุใด กินฺนุ
• อย่างไร กินฺติ
• เพราะเหตุไร กสฺมา; กึการณา (สมาส - วิ.บุพ.)
• เพื่อประโยชน์อะไร กิมตฺถํ กิมตฺถาย (สมาส - วิ.บุพ.)
• ใคร อะไร โก กา (กึ แปลงเป็น ก)
• อะไร กึ (แปลงเป็น ก)
• แลหรือ อย่างไร อย่างไรเล่า กึสุ
• จากไหน กุโต
• แก่ใคร เพื่อใคร กสฺส
• (ใน)ที่ไหน กตฺถ
• เมื่อไร กทา
• เท่าไร มีจำนวนเท่าไร มีประมาณเท่าไร มากเท่าไร กติ กิตฺตก กีวตก กีวติก กีว กีวตกํ กิตฺตาวตา
• นานเท่าไร กีวจิรํ
• กี่ครั้ง สิ้นครั้งเท่าไร กติกฺขตฺตุํ กติวาเร
• อายุ/พรรษาเท่าไร กติวสฺโส-สา (อุปสมฺปทาย) (เพิ่มคำว่า ชาติยา/อายุนา เมื่อถามอายุพระ)
• ไกลเท่าไร กีวทูร
• จากที่ไกลเท่าไร กีวทูรโต (ฐานโต)
• (อัน)เป็นอย่างไร/เช่นไร กีทิส
• ชนิดไหน ประเภทไหน เป็นไฉน กตร กตม
• อย่างไร ไฉน กถํ
• มิใช่หรือ นนุ
• แลหรือ อะไรเล่า จรหิ
• คือ อย่างไรนี้; แล  [ปทปูรณ] เสยฺยถีทํ
• หรือว่า อุทาหุ อาทู

นิบาตบอกความได้ยินเล่าลือ

• ได้ยินว่า กิร ขลุ สุทํ

นิบาตบอกความรับ รับคำ (สัมปฏิจฉนะ)

• ครับ ค่ะ ใช่ เออ ... อาม อามนฺตา
• อย่างนั้น ครับ ค่ะ เอวํ
• ดีแล้ว ดีละ สาธุ สาหุ
• สมควร เหมาะสม ปติรูปํ โอปายิกํ
• ไม่หนักใจ ลหุ

นิบาตบอกความเตือน

• เชิญเถิด อิงฺฆ
• เอาเถิด หนฺท ตคฺฆ
•  

นิบาตสักว่าทำบทให้เต็ม (ปทปูรณะ)

• หนอ นุ วต
• แล เว หเว โข โว
• เว้ย เว หเว
• โว้ย โว
• สิ สุ

นิบาตบอกปฏิเสธ

• ไม่ หามิได้ หาได้...ไม่ น โน
• พอ พอละ อย่าเลย อลํ
• อย่า มา
• เทียว แหละ ว
• เว้น วินา อญฺญตฺร
• แยก อญฺญตฺร
• นั่นเทียว นั่นเอง นั่นแหละ เอว

นิทัสสนะ (แสดง, ชี้แจง)

• อย่างนี้ เอวํ อิติ อิตฺถํ

คุณภาพ ลักษณะ

คุณนามที่เป็น อ การันต์ (ซึ่งมีใช้มากที่สุด) เมื่อนำไปขยายนามนามที่เป็นอิตถีลิงค์ ให้ลง อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ที่ท้ายคุณนามก่อน เช่น ถูล เป็น ถูลา

• ดี เจริญ สุนฺทร ภทฺร ภทฺท(ก) กลฺยาณ(ก) ภุส
• ดีกว่า สุนฺทรตร เสยฺย วร
• ดีที่สุด สุนฺทรตม เสฏฺฐ
• ชั่ว เลว หีน ปาป(ก) อสุนฺทร อภทฺทก
• ชั่ว เลว กว่า หีนตร ปาปตร ปาปิย
• ชั่ว เลว ที่สุด หีนตม ปาปตม ปาปิฏฺฐ
• ดียิ่ง อุกฺกํส ภุส
• ยอดเยี่ยม ปณีต(ก) อติสุนฺทร วิสิฏฺฐ
• ที่สุด อจฺจนฺต อนฺติม
• บวร สูงสุด ปวร อุตฺตม อุตฺตร
• ไม่มีผู้ประเสริฐกว่า  อนุตฺตร อนุตฺตริย
• สูงส่ง สูงค่า ล้ำเลิศ สุขุม สุขุมาล
• งาม สวย หล่อ สุรูป อภิรูป โสภณ อภิกฺกนฺต
• ไม่งาม น่าเกลียด วิรูป อโสภณ
• น่าดูชม น่าชอบใจ ทสฺสนีย อภิกฺกนฺต มนาป มนุญฺญ
• อ้วน หยาบ ถูล
• ผอม กิส กีส
• เตี้ยมาก แคระ วามน(ก)
• กระจอก พิการ ขญฺช
• ค่อม ขุชฺช
• ง่อย กุณี
• เป็นโรคอัมพาต ปกฺขหต
• มีอิริยาบถขาด ฉินฺนิริยาปถ
• ชราทุพพลภาพ ชราทุพฺพล
• มีรูปร่างไม่สมประกอบ ปริสทูสก
• บอด อนฺธ
• บอดข้างเดียว กาณ
• มีตาข้างเดียว เอกกฺขี
• ตาเหล่ วลิร
• หนวก หูหนวก พธิร สุติหีน
• ใบ้ มูค
• บอดและใบ้ อนฺธมูค
• บอดและหนวก อนฺธพธิร
• ใบ้และหนวก มูคพธิร เอฬมูค
• ใบ้หนวก (โง่) เอฬมูค
• บอดใบ้และหนวก อนฺธมูคพธิร
• มีมือด้วน หตฺถจฺฉินฺน
• มีเท้าด้วน ปาทจฺฉินฺน
• มีมือเท้าด้วน  หตฺถปาทจฺฉินฺน 
• มีหูขาด กณฺณจฺฉินฺน
• มีจมูกแหว่ง นาสจฺฉินฺน
• มีหูขาดจมูกแหว่ง กณฺณนาสจฺฉินฺน
• มีนิ้วมือนิ้วเท้าขาด องฺคุลิจฺฉินฺน
• มีง่ามมือง่ามเท้าขาด อฬจฺฉินฺน
• มีเอ็นขาด กณฺฑรจฺฉินฺน
• ถูกสักหมายโทษ ลกฺขณาหต
• มีรอยเฆี่ยนด้วยหวาย กสาหต
• ถูกออกหมายสั่งจับ ลิขิตก
• มีโรคเรื้อรัง ปาปโรคี
• มีเท้าปุก สีปที
• มีมือเป็นแผ่น ผณหตฺถก
• มีคอพอก คลคณฺฑิก
• สุก ปกฺก
• สด ดิบ อาม(ก)
• แห้ง สุกฺข
• เปียก ชุ่ม ตินฺต อลฺล
• ใหม่ สด นว(ก) อภินว
• เก่า ปุราณ โปราณ(ก) ชิณฺณ(ก)
• เน่า บูด ปูติก
• หอม มีกลิ่นหอม สุคนฺธ
• เหม็น กลิ่นไม่ดี ทุคฺคนฺธ
• (เป็น)เพียง/แค่/สักว่า… -มตฺต(ก) (ธาตุมตฺตํ วจนมตฺตํ)
• ฉลาด มีปัญญา กุสล สปฺปญฺญ ปญฺญวนฺตุ ปณฺฑิต เมธาวี อชฬ พฺยตฺต
• โง่ ปัญญาทึบ ทนฺธ ทุปฺปญฺญ มูฬฺห มนฺทพุทฺธิก ชฬ
• รวย ร่ำรวย มหทฺธน มหาโภค มหาวิภว ธนวา-วตี [-นฺตุ] อฑฺฒ(ก) อิพฺภ
• จน ยากจน ทลิทฺท ทฬิทฺท ทุคฺคต
• ยากจนมาก อติทุคฺคต
• มีบุญ ปุญฺญ ลกฺขี
• ไม่มีบุญ อปุญฺญ
• มีโทษ สาวชฺช
• ไม่มีโทษ อนวชฺช
• มีอายุน้อย อปฺปมายุก
• มีอายุยืน ทีฆายุ ทีฆายุก ทีฆาวุ
• มีกิจน้อย อปฺปกิจฺจ
• มีลาภน้อย อปฺปลาภ
• โชคดี ธญฺญ สุภาค
• โชคร้าย ทุกฺขิต ภาคฺยหีน
• มีลูก มีบุตร สปุตฺตก
• ไม่มีลูก ไม่มีบุตร อปุตฺตก
• เป็นมิตร ใจดี ช่วยเหลือ อวิรุทฺธ สุหท อนุกูล
• ไม่เป็นมิตร ใจร้าย ทุหท วิรุทฺธ
• เป็นศัตรู วิรุทฺธ
• อ่อนโยน อ่อนนุ่ม มุทุ
• แข็ง กระด้าง ถทฺธ
• สามารถ สมตฺถ ปฏิพล  ไม่สามารถ อสมตฺถ
• เคลื่อนที่ได้ ชงฺคม จล ปาริหาริย
• เคลื่อนที่ไม่ได้ มั่นคง อจล ถาวร
• ถาวร เที่ยง นิจฺจ ถาวร
• ไม่เที่ยง ไม่ถาวร อนิจฺจ อถาวร
• ขยัน ไม่เกียจคร้าน อนลส ทกฺข อกุสีต
• เกียจคร้าน ขี้เกียจ อลส กุสีต
• หนัก ภาริย ครุ(ก) ธุร
• เบา ลหุ(ก) สลฺลหุก
• ตึง อสิถิล
• หย่อน สิถิล สถล อนธิก
• มั่น มั่นคง แน่น ทฬฺห ทฬฺหี
• ได้รับการชมเชย อภิตฺถุต
• ได้รับการนับถือ มานิต พหุมต
• ถูกดูหมิ่น เหยียดหยาม ดูถูก นินฺทิต วมฺภิต
• มีชื่อเสียง รู้จักกันดี วิสฺสุต สุปากฏ
• ไม่ปรากฏ ไม่รู้ อปากฏ อปญฺญาต
• โหดร้าย จณฺฑ จณฺฑาล ทุฏฺฐ ลุทฺท กุรีร
• ใจดี การุณิก
• มีศีล สุสีล
• ไม่มีศีล ชั่วร้าย ทุสฺสีล
• สุขภาพดี ไม่มีโรค อคิลาน นิโรค
• มีแผล บาดเจ็บ วณิต
• ชำนาญ ปฏุ ทกฺข
• ปานกลาง มชฺฌิม มตฺตญฺญู
• นิรันดร์ ต่อเนื่อง สสฺสติก
• ก้มลง โอนต
• บ้า คลั่ง อุมฺมาท มตฺต อุมฺมตฺต(ก) อุมฺมตฺติกา
• เป็นเจ้า เป็นใหญ่ สามี สามินี สามิก

ความรู้สึก บุคคลิก

• เป็นสุข มีความสุข สุขิต สุมน
• ดีใจ ร่าเริง สุมน อตฺตมน
• เป็นทุกข์ มีความทุกข์ ทุกฺขี ทุกฺขินี ทุกฺขิต ทุมฺมน
• เศร้า ทุมฺมน อนตฺตมน
• คร่ำครวญ ปริเทวิต
• ร้องไห้ รุทมาน
• มีหน้านองด้วยน้ำตา อสฺสุมุโข-ขี-ขินี
• มีหน้าชุ่มด้วยน้ำตา อสฺสุตินฺเตน มุเขน (อิตถัมภูตะ)
• มีนัยน์ตาเต็มด้วยน้ำตา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ (อิตถัมภูตะ)
• มีนัยน์ตาเต็มด้วยน้ำตา อสฺสุปุณฺณเนตฺต
• ธารน้ำตาจากนัยน์ตาทั้ง 2 ไหลออก อกฺขีหิ อสฺสุธารา ปวตฺตนฺติ
• เก้อ เขิน เก้อเขิน มงฺกุ มงฺกุภูต
• ความรัก เปมํ เปมโก-กํ สิเนโห เสฺนโห
• กล้า วีร สุร
• ขลาด ภีรุก ขลฺลาต
• กร่าง นิพฺภย  ‘ไม่กลัว’
• บริสุทธิ์ ปริสุทฺธ
• ไม่บริสุทธิ์ อปริสุทฺธ
• สะอาด นิมฺมล สุทฺธ
• ไม่สะอาด เศร้าหมอง มลิน อสุทฺธ
• สกปรก เศร้าหมอง เปื้อน กิลิฏฺฐ
• ละเอียด ละเอียดอ่อน สุขุม สุขุมาล สณฺห
• หยาบ กกฺกส ผรุส
• ตั้ง(ใจ)มั่น สมาหิต
• ใจไม่ตั้งมั่น เสียสมาธิ อสมาหิต
• ปิด ปกปิด ปิดกั้น คุตฺต ฉนฺน ปฏิจฺฉนฺน
• เปิด เปิดเผย วิวฏ อนาวฏ
• ตรง ไม่งอ อวงฺก อุชุ
• โกง โก่ง งอ วงฺก กุฏิล
• ผ่องใส สดใส ปภสฺสร ภาสุร
• ขุ่นมัว อาวิล ไม่ขุ่นมัว อนาวิล
• มัว หมอง เศร้าหมอง นิปฺปภ มลิน
• เอื้อเฟื้อ ไม่โลภ อลุทฺธ
• โลภ ตะกละ ลุทฺธ มหิจฺฉ
• ลึก ลึกซึ้ง คมฺภีร
• ตื้น อุตฺตาน(ก)
• เต็ม บริบูรณ์ ปูร(ก) ปุณฺณ ปริปุณฺณ สมฺปุณฺณ
• ว่าง เปล่า ตุจฺฉ(ก) ริตฺต สุญฺญ

ความเป็นเจ้าของ

• เจ้าของ สามิ สามี สามิโก สามินี
• ไม่มี/ไม่ใช่เจ้าของ อสฺสามิก
• มีเจ้าของ สสฺสามิก
• มีสามี สสฺสามิกา
• อันเป็นของมีอยู่/ผู้เป็นคนมีอยู่ สนฺตก (เป็นของ/คน ที่ตนมี)
• (อันเป็น)ของตน ส สก สกิย
• (อันเป็น)ของตน นิช นิย นิยก อตฺตนิย
• (อันเป็น)ของบิดา ของพ่อ เปตฺติก ปิตุสนฺตก
• (อันเป็น)ของมารดา ของแม่ มตฺติก มาตุสนฺตก
• (อันเป็น)ของสงฆ์ สงฺฆิก
• (อันเป็น)ของมนุษย์ มานุส มานุสก มานุสี
• (อันเป็น)ของชาวบ้าน คมฺม
• (อันเป็น)ของชาวเมือง โปรี
• (อันเป็น)ของตระกูล กุลสนฺตก

อายุ พรรษา

• อายุ (ความเป็นไปของชีวิต) อายุ อายุ วโย
• พรรษา/กาลฝน (จำนวนปีฝนที่มีชีวิตอยู่ ของคน)  วสฺโส วสฺสํ
• ช่วงอายุ อายุปฺปมาณํ
• อายุขัย หมดอายุ อายุกฺขโย
• แก่ สูงอายุ มหฺลลก-ลิกา ชิณฺณ(ก) วุฑฺฒ
• เด็ก หนุ่ม สาว พาล(ก) ตรุณ ตรุณี มาณว(ก) มาณวิกา
• ใหม่ สด นว(ก) อภินว
• เก่า ปุราณ โปราณ(ก) ชิณฺณ(ก)
• มีอายุ/พรรษาเท่าไร กติวสฺส(า)
  มีอายุ/พรรษา ... ปี -วสฺส-สิก -วสฺสา-สิกา
  มีอายุ/พรรษา 1 ปี เอกวสฺส/วสฺสิก/เอกวสฺสายุก
  มีอายุ/พรรษา 2 ปี ทฺวิวสฺส/วสฺสิก
  มีอายุ/พรรษา 10 ปี ทสวสฺส/วสฺสิก
  มีอายุ/พรรษาไม่ถึง 10 ปี อูนทสวสฺส/วสฺสิก
  มีอายุ/พรรษาเกิน10 ปี อติเรกทสวสฺส/วสฺสิก
• มีอายุ 80 ปี อาสีติก/อสีติวสฺส/อสีติวสฺสิก
• (คฤหัสถ์/สามเณร-รี) มีอายุ 12 ปี/ขวบ  ทฺวาทสวสฺโส-สิโก ทฺวาทสวสฺสา-สิกา
• (ภิกฺษุ/ภิกษุณี/เถระ/เถรี) มีอายุ 30 ปี  
  (ชาติยา/อายุนา) ตึสวสฺโส-สิโก ตึสวสฺสา-สิกา
  (มีกาลฝน 30 โดยการเกิด/โดยอายุ)
• (ภิกฺษุ/ภิกษุณี/เถระ/เถรี) มีพรรษา 30  
  (อุปสมฺปทาย) ตึสวสฺโส-สิโก ตึสวสฺสา-สิกา (มีกาลฝน 30 โดยอุปสมบท)
• ไม่มีพรรษา, (บวช)ยังไม่ได้พรรษา อวสฺสิก(า), ‘วสฺสํ (เม) นตฺถิ’
• มีอายุ 16 ปี โสฬสวสฺส (พหุพ. สมาส) โสฬสวสฺสิก (ตัทธิต)
• มีอายุ 16 ปี (ย่าง), มีอายุรุ่นราว 16 ปี. โสฬสวสฺสุทฺเทสก-สิกา (เป็นผู้อันบุคคลพึงแสดงขึ้นว่ามีกาลฝน 16) (นามกิตก์)
• มีอายุราว 15-16 ปี ปณฺณรสโสฬสวสฺสุทฺเทสก-สิกา (ผู้อันบุคคลพึงแสดงขึ้นว่ามีกาลฝน 15 หรือ 16) (นามกิตก์)
• มีอายุ 20 ปี วีสติวสฺส
  มีอายุ 20 ปีบริบูรณ์ ปริปุณฺณวีสติวสฺส
  มีอายุหย่อน/ไม่ถึง 20 ปี อูนวีสติวสฺส
  มีอายุเกิน 20 ปี อติเรกวีสติวสฺส
• มีอายุเต็ม(ตามที่กำหนด)  ปริปุณฺณวสฺส

ขนาด ปมาณํ

• ขนาด ปมาณํ ปริมาณํ มตฺตา
• ขนาดใหญ่ อุฬารตฺตํ วิสาลตฺตํ
  ขนาดกลาง มชฺฌิมปฺปมาณํ
  ขนาดเล็ก ขุทฺทกปฺปมาณํ
  ขนาดจิ๋ว อติขุทฺทกปฺปมาณํ
• มีขนาดใหญ่ อุฬาร วิสาล
• มีขนาดเท่ากัน สมมาณยุตฺต อนูนาธิก ตุลฺยปฺปมาณ
• สั้น รสฺส
• ยาว ทีฆ อายต อายาม
• กว้าง วิตฺถต วิตฺถาร ปุถุล
• แคบ สมฺพาธ อนายต
• สูง อุพฺเพธ
• ลึก คมฺภีร
• (ประมาณ) 1 โยชน์/โยชน์หนึ่ง โยชนิก (ประกอบแล้วด้วยโยชน์)
• (ประมาณ) 5 โยชน์ ปญฺจโยชนิก (ประกอบแล้วด้วยโยชน์ 5)
• (ประมาณ) 9 โยชน์ นวโยชน (มีโยชน์ 9 เป็นประมาณ)
• 25 โยชน์ โดยประมาณ, (โดย)ประมาณ 25 โยชน์ ปมาณโต ปญฺจวีสติโยชนิก (ประกอบแล้วด้วยโยชน์ 25 โดยประมาณ)
• (นรกชื่อโลหกุมภี) (ประมาณ/ลึก) 60 โยชน์ สฏฺฐิโยชนิกา โลหกุมฺภี  (ประกอบแล้วด้วยโยชน์ 60)
• (กาย) สูงประมาณ 25 โยชน์ กาโย ปญฺจวีสติโยชนํ อจฺจุคฺคโต ((กาย ขึ้นไปล่วงแล้ว) สิ้นโยชน์ 25)
• ยาว 13 ศอก กว้าง 4 ศอก
  เตรสหตฺถายาม จตุหตฺถวิตฺถาร
  (อันยาวโดยศอก 13 อันกว้างโดยศอก 4)
• (แม่น้ำนั้น) ลึก 1 คาวุต กว้าง 2 คาวุต
  คมฺภีรโต คาวุตํ ปุถุลโต เทฺว คาวุตานิ ตสฺสา นทิยา ปริมาณํ (คาวุตหนึ่ง โดยส่วนลึก คาวุต ท. 2 โดยส่วนกว้าง เป็นปริมาณ แห่งแม่น้ำนั้น)
• สูงโยชน์หนึ่ง โยชนุพฺเพธ (อันสูงโดยโยชน์หนึ่ง)
• (บัณฑุกัมพลศิลาอาสน์) ยาว 60 โยชน์ กว้าง 50 โยชน์ หนา 15 โยชน์
  สฏฺฐิโยชนายามํ ปณฺณาสโยชนวิตฺถตํ ปณฺณรสโยชนพหลํ ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ
  (บัณฑุกัมพลศิลาอาสน์ อันยาวโดยโยชน์ 60 อันกว้างแล้วโดยโยชน์ 50 อันหนาโดยโยชน์ 15)
• (บัณฑุกัมพลสิลา) (โดย)ยาว 60 โยชน์ (โดย)กว้าง 50 โยชน์ หนา 15 โยชน์
  ทีฆโต สฏฺฐิโยชนา วิตฺถารโต ปญฺญาสโยชนา
  พหลโต ปณฺณรสโยชนา ปณฺฑุกมฺพลสิลา
  (บัณฑุกัมพลศิลา
  อันมีโยชน์หกสิบเป็นประมาณ โดยส่วนยาว
  อันมีโยชน์ห้าสิบเป็นประมาณ โดยส่วนกว้าง
  อันมีโยชน์สิบห้าเป็นประมาณ โดยส่วนหนา)
• ใหญ่ ยิ่งใหญ่ มหนฺต อุตฺตม
• ใหญ่โต โอฬาร โอฬาริก
• เล็ก เล็กน้อย ขุทฺท(ก) ปริตฺต(ก) อณุ(ก) จุล จุลฺล จุฬ
• ละเอียด ป่น อณุ(ก) จุล จุลฺล จุฬ
• น้อยและใหญ่ ขุทฺทานุขุทฺทก อณุถูล
• สูง อุจฺจ อุจฺจํ
• ต่ำ นีจ นีจํ
• สูงและต่ำ อุจฺจาวจ
• ต่ำ อธม นีจ
• ต่ำ ต่ำช้า หยาบ หีน โอมก

หน่วยวัด

• โยชน์ โยชนํ
• คาวุต คาวุตํ (=80 อุสภะ =100 เส้น)
• คืบ วิทตฺถิ คืบพระสุคต สุคตวิทตฺถิ
• คืบ กุกฺกุ กุกฺกุ (ศอก?)
•  

ระยะทาง

• ใกล้ สมีป อาสนฺน สนฺติก มูล ธุร near
• ใกล้มาก อจฺจาสนฺน very near
• ไกล ทูร อารา  far
• ไกลมาก อติทูร very far
• ไม่ไกล ใกล้ อวิทูร not far from

อุณหภูมิ

• เย็น หนาว สีต สีตล
  cold
• เย็นมาก หนาวมาก อติสีต very cold
• ร้อน อุณฺห hot
• ร้อนมาก อติอุณฺห อจฺจุณฺห very hot

สัมผัส

• เสมอ เรียบ เกลี้ยง สม สินิทฺธ มฏฺฐ
• ไม่เรียบ ไม่เสมอ ขรุขระ วิสม

จำนวน ปริมาณ

• มาก เป็นอันมาก พหุ(ก) พหุล สมฺพหุล อเนก อนปฺปก อธิมตฺต(ก) มหนฺต/มหา
• นับไม่ได้ ประมาณไม่ได้ มากมาย อปฺปมาณ (น-ปมาณ)
• พ้น/เกินที่จะนับ, นับไม่ถ้วน, นับไม่ได้ คณนปถาตีต, คณนปถํ วีติวตฺต
• น้อย อปฺป(ก) อปฺปมตฺต(ก) (อปฺป-มตฺต) อนุมตฺต ปริตฺต(ก) โถก(ก) อีส(ก) โอมก
• เล็กน้อย สองสาม กติปย ปริตฺต(ก)
• หย่อน พร่อง อูน(ก)
• เกิน ยิ่ง อธิก
• ไม่หย่อน ไม่เกิน อนูน อนธิก
• เหลือ ที่เหลือ เสส(ก) อวเสส(ก)
• ทั้งปวง ทั้งหมด ทั้งสิ้น ทุกสิ่ง ทุกอย่าง ทุกคน ... สพฺพ สกล
• กึ่ง ครึ่ง อฑฺฒํ อทฺธํ * อุปฑฺฒ
• มีประมาณเท่านี้ เอตฺตก
• มีประมาณเท่าใด/เพียงใด ยตฺตก (ไม่ใช่คำถาม)
• มีประมาณเท่านั้น/เพียงนั้น ตตฺตก
• มีค่า มีราคา อคฺฆนิก
  มีราคา 1 แสน สตสหสฺสคฺฆนิก
  มีค่าน้อย อปฺปคฺฆ
  มีค่ามาก มหคฺฆ
• (มีจำนวน) 1 อสงไขย  อสงฺเขยฺย
• ชิ้น เปสิ ขณฺโฑ ขณฺฑํ

สัพพนาม (แจกอย่าง ย ศัพท์)

• นั้น ต
• นี้ อิม
• นั่น (นี้) เอต
• โน้น อมุ อมุก อสุก
• ใด ย (ไม่ใช่คำถาม)
• อื่น อญฺญ ปร
• อื่นอีก อปร
• คนใดคนหนึ่ง สิ่งใดสิ่งหนึ่ง คนหนึ่ง สิ่งหนึ่ง อญฺญตร อญฺญตม
• คนไหน สิ่งไหน กตร กตม
• คนหนึ่ง สิ่งหนึ่ง พวกหนึ่ง เอก
• บางคน บางสิ่ง บางพวก
  เอกจฺจ อปฺเปกจฺจ
• ทั้งสอง อุภย (แจกอย่าง ย); อุภ (แจกอย่าง อุภ)
• นอกนี้ อิตร
• ขวา ใต้ ทกฺขิณ
• ซ้าย เหนือ อุตฺตร
• ก่อน ต้น ปุพฺพ

อื่นๆ

 

• ซ้าย    วาม อุตฺตร
• ข้างซ้าย วามปสฺสํ
• ขวา    ทกฺขิณ
• ข้างขวา ทกฺขิณปสฺสํ
• ก่อน ต้น ปุพฺพ(ก) ปุริม
• ต้น ปุริม ปุพฺพ อาทิ(ก)  บทต้น ปุริม/ปุพฺพปทํ
• หลัง อุตฺตร ปร   บทหลัง อุตฺตร/ปรปทํ
• ต้น อาทิ
• ท่ามกลาง มชฺฌํ
• ที่สุด อนฺโต
• ยอด ปลาย อคฺคํ
• เช่นนั้น สทิส
• เช่นเรา มาทิส
• เช่นท่าน ตาทิส
•  

สี

• สีขาว ปณฺฑโร
• สีขาวอมเหลือง ปณฺฑโร
• แดง รตฺต โลหิต
• แดงอ่อน อรุณ
• ชมพู ปาฏล
• เหลือง ปีต(ก)
• ขาวอมเหลือง ปณฺฑุวณฺณ ปณฺฑร
• ซีด ปณฺฑร
• ส้ม ปีตรตฺต
• เขียว หริต
• น้ำเงิน นีล
• น้ำเงินอ่อน ฟ้า มนฺทนีล
• ขาว โอทาต เสต(ก) ปณฺฑร
• ดำ กาฬ(ก) กณฺห
• เทา ธูสร
• หลากสี กมฺมาส
• น้ำตาล ปิงฺคล
• น้ำตาลแก่ กณฺหปีต
• น้ำตาลอ่อน กปิล

รสชาติ

• อร่อย หวาน มธุร
• เปรี้ยว อมฺพิล
• เค็ม โลณ ลวณ โลณิก
  จืด อโลณิก
• เผ็ด เผ็ดร้อน กฏุ(ก)
• ขม ติตฺต(ก)
• ฝาด กสาว

เสียง

เงื่อนไข สภาพ ฐานะ

• ง่าย อีส(ก) อีสกฺกร  easy
• ยาก ลำบาก กิจฺฉ ทุกฺกร  difficult hard

รูปร่าง

• กลม จกฺกาการ วฏฺฏุล วฏฺฏ  round
• รูปไข่ อณฺฑาการ  oval
• ครึ่งวงกลม อทฺธจกฺกการ
• มุม โกโณ กณฺโณ
• (มี) สี่มุม/เหลี่ยม, (เป็น) สี่แยก จตุรสฺส(ก) (จตุ-รฺ-อํส)  จตุกฺโกณ จตุกฺกณฺณ  has four sides, rectangle (สี่เหลี่ยมผืนผ้า) square (สี่เหลี่ยมจตุรัส)
• (มี) สามมุม/เหลี่ยม ติโกณก  triangle
• (มี) แปดเหลี่ยม อฏฺฐํสิก  octagon
• มีรูปทรงกลม(เล็กๆ) โคฬการ
• คม ติขิณ  sharp
• ไม่คม ทื่อ อติขิณ  blunt
• หนา ฆน พหล  thick
• หนานัก อติพหล  very thick
• บาง ตนุ  thin

โรค

• โรคตา จกฺขุโรโค
• โรคหู โสตโรโค
• โรคจมูก ฆานโรโค
• โรคลิ้น ชิวฺหาโรโค
• โรคกาย กายโรโค
• โรคศีรษะ สีสโรโค
• โรคที่ใบหู กณฺณโรโค
• โรคปาก มุขโรโค
• โรคฟัน ทนฺตโรโค/โอฏฺฐโรโค ม.
• โรคไอ กาโส
• โรคหืด สาโส
• โรคไข้หวัด ปินาโส
• เป็นไข้หนัก พาฬฺหคิลาน (คุณ.)
• โรคไข้พิษ ฑโห ฑาโห
• โรคไข้เซื่องซึม ชโร
• โรคในท้อง กุจฺฉิโรโค
• โรคลมสลบ มุจฺฉา
• โรคบิด โรคลงแดง ปกฺขนฺทิกา
• โรคจุกเสียด สุลา สูลา ม. ยุ.
• โรคลงราก วิสูจิกา
• โรคเรื้อน กุฏฺฐํ
• โรคฝี คณฺโฑ
• โรคกลาก กิลาโส
• โรคมองคร่อ โสโส
• โรคลมบ้าหมู อปมาโร
• โรคหิดเปื่อย ททฺทุ
• โรคหิดด้าน กณฺฑุ
• โรคคุดทะราด กจฺฉุ
• หูด รขสา /นขสา ม.
• โรคละอองบวม วิตจฺฉิกา
• โรคอาเจียนโลหิต โลหิตํ
• โรคดี(เดือด) ปิตฺตํ /โลหิตปิตฺตํ ยุ.
• โรคเบาหวาน มธุเมโห
• โรคเริม อํสา
• โรคพุพอง ปิฬกา
• โรคริดสีดวง ภคนฺทลา

ธรรม

• นิพพาน นิพฺพานํ โมกฺขธมฺโม อมตํ
• สมถะ สมโถ
• วิปัสสนา วิปสฺสนา

อื่นๆ

• นาม ชื่อ นามํ อวฺหโย อวฺหา
• ปัญหา ปญฺโห ปญฺหา
• การแก้ การตอบ คำตอบ วิสฺสชฺนํ วิสฺสชฺนา ปฏิวจนํ
• เครื่องหมาย; จำนวนเลข, ข้อ องฺโก
• ฝัน สุปินํ dream
• ฝันร้าย ทุสฺสุปินํ nightmare
• อำนาจ วโส

• ความตาย มรณํ มตํ อนฺตกิริยา อนฺตโก มจฺจุ มจฺจุราชา กาโล กาลกิริยา จวนํ จุติ ชีวิตกฺขโย
• กิจเกี่ยวกับศพ พิธีศพ สรีรกิจฺจํ เปตกิจฺจํ มตกิจฺจํ